Aksaray

AKSARAY (Eski adları: Kurşaura, Archelais Garsaura, Colonia, Archaelais, Taxara, Akserâ, Aksara, Darü’z-Zafer, Dârû’l Cihad)

Aksaray ve onu saran topraklar Hititler, Asurlar, Frigyalılar, Kapadokyalılar, İranlılar, Selçuklular, Romalılar, Bizanslılar zamanında da büyük merkezlerden biriydi. XI. yüzyılda, Selçuklular döneminde, Kutalmış b. Süleyman Bey, Hasan Bey ve arkadaşları Eyüp, Osman, Abdurrahman, Çavuldur Çaka vb. tarafından Türk egemenliği altına girdi. Selçuklu Devleti başkenti Konya‘yı Kayseri‘ye bağlayan işlek yollar ayrıca Niğde ve Külek Boğazı yolu üzerinde canlı bir merkez oldu. Şehrin adını, Türk egemenliği altında bulunduğu dönemlerde burada yaptırılan ak taşlı bir saraydan aldığı ileri sürülür. Selçuklular devrinde Aksaray oldukça gelişti. Özellikle II. Kılıçarslan, buraya büyük binalar, saraylar, medreseler, zaviyeler, kervansaraylar yaptırdı.

Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra (1308) Aksaray, Eretna Devleti ve onun yerini alan Kadı Burhaneddin Devleti ile Karamanoğulları arasında elden ele geçti.Aksaray XIV. yüzyıl sonunda Osmanlı Devleti’ne katıldı ise de (1398), 1402 yılında yapılan Ankara Sayaşı’ndan sonra bir süre daha Karamanoğulları’nın eline geçti. XV. yüzyıl başlarında kısa süren Karamanoğullan egemenliği sırasında Dülgadiroğulları’nın da saldırısına uğrayan Aksaray, sonunda Osmanlı sınırlarına katılarak bir sancak merkezi oldu. Halkın bir bölümü Fatih Sultan Mehmed tarafından İstanbul’a getirilerek.yeni alınmış bir şehrin bir semtine yerleştirildi. Semte “Aksaray” adı verildi. Evliya Çelebi “Seyahatnamesi”nde Aksaray’ın tarihinden, kalesinden, cami, medrese, hamam ve diğer mimari eserlerinden ayrıntılı olarak söz eder.

İmparatorluğun son döneminde Aksaray, Konya Vilayeti‘ne bağlı bir mutasarrıflık idi. 1814 yılında Aksaray’a bağlı Boynu inceli aşiretinden Delil başı Küçük Hüseyin adlı kişinin devlete karşı isyan ettiği, üzerine asker gönderildiği hakkında Kayseri ve Bozok Mutasarrıfı Salih Paşa‘nın Sadarete gönderdiği ve Hazine-i Evrak’ta mevcut tahrirattan anlaşılmaktadır. Bu tarihlerde Aksaray Mutasarrıflığına Bosna Valisi Silahdar Ali Paşa atanmıştır (15 Kasım 1815).

Aksaray bir süre, Koçhisar ve Arapsun kazalarını içine alan bir vilayet merkezi olduysa da, sonradan bu vilayet kaldırılarak kazalar yeniden Niğde’ye bağlandı.1859 yılında Tatarlar’dan “Nogay” kabilesi Rusya’dan Anadolu’ya göç etmişti. 1271 kişi Niksar, Canbulad boyu Aksaray‘a yerleştirilmişlerdir. 1873 yılında Aksaray ve yöresinde çok az yağmur yağroasıyla büyük bir kıtlık baş göstermiş, hayvanların çoğu telef olmuş, bin kişi açlıktan ölmüştür.

Aksaray Resimleri

Aksaray‘da gerek Selçuklu döneminde, gerekse Osmanlı döneminde oldukça önemli sayıda ve değerde eser vardır. Selçuklu dönemi eserleri olarak en ünlüsü Aksaray Ulu Cami adıyla anılan camidir. Çarşı içinde, Ulu Cami Mahallesi’nde, Selçuklu Sultanı I. Mesud tarafından yaptırılmıştır. Kızıl Minare Camii (Eğri Minare) halen Şamlı Mahallesi’nde, ününü renginden ve minaresinin eğriliğinden almış olup, I. Alâeddin Keykübad zamanında Ahrtıed b. Hilf b. Nusraddin tarafından 1221-1236 yılları arasında yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Hashas Çeşmesi,Karamanoğullan devrinde yaptırılmıştır.

Yine Karamanoğullan devrinde İbrahim Bey tarafında Karamanoğlu İbrahim Bey Değirmeni “Mukbilaga” yaptırılmıştır. Eski Hamam II. Kılıçarslan tarafından yaptırılmış olup Sofular Mahallesi’nde yer alır. 1940-1941 yıllarında ambar olarak kullanılmıştır. Nevşehir  Aksaray yolu üzerinde Hoca Mesud b. Abdullah tarafından yapımına başlanan, hol bölümü Alâeddin Keykübad (1231), avlusu II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in saltanatının ilk yılında tamamlanan (1237) Ağzı kara Han (Hoca Mesud Kervansarayı) dikdörtgen planlı olup içinde kara bir avlusu bulunmakta ve kervansarayın iki kitabesi mevcuttur. Aksaray Kayseri yolunda II. Kılıçarslan tarafından yaptırılan (7756-1192) Alay Hanı, Anadolu’da ilk sultan hanı olarak ortaya çıkmıştır.

Hasan Dağı eteklerinde, Helvadere Kasabası’nın 2.5 km. güneybatısında bulunan Ashab-ı Kehf Hanı(Kara Hanj’nm duvarları kesme taştan yapılmıştır. Kılıçarslan Kervansarayı ise, 36 metre uzunluğunda, 31 metre eninde olup, iki katlı olarak yapılmıştır. II. Kılıçarslan tarafından ticaret merkezi olarak kurulan Aksaray’da Gelverili sarraf Hacı Bodos ve manifaturacı Mutafyan Mihran Efendi tarafından 1325 yılında inşa ettirilen Sarraf ve Mutafyan Hanı iki katlı olarak kesme taştan yaptırılmış son örneklerdendir. Keyhüsrev tarafından

Aksaray‘ın 35 Kilometre uzağında bulunan ve tarihî Tyana, Archelais yolu üzerinde bulunan hanın çok azı ayaktadır. I. Alâeddin Keykübad tarafından 1229 yılında Konya Aksaray yolu üzerinde yaptırılan Manak Hanı, büyük bir yangın geçirerek önemli ölçüde hasar görmüşse de sonradan onarılmıştır. Üresin Hanı(Tepesi delik Hanı) Aksaray’dan Kayseri’ye giden yolun solunda, Aksaray’a 22 kilometre uzaklıktadır. II. Kılıçarslan tarafından yaptırılan Şifahane Tımarhane’nin duvarlarının bir bölümü ve temeli kalmıştır. 1406 yılında Beylerbeyi Ali Bey Çelebi tarafından yaptırılan Aksaray Kalesi oldukça harap durumdadır. Ulu Cami ve Bedesten surun içinde idi.Yaprakhisar Köyü’ndeki Zincirli Kale’nin kalıntıları günümüze kadar gelmektedir.

Selçuklular devrinde yapılan köprülerden ise, Akköprü, Başköprü, Derbağlar Köprüsü, Kalınlar Köprüsü(II. Abdülhamid zamanında onarım gördü). Nakkaşmahallesi Köprüsü anılmaya değer. Yine Selçuklu eserlerinden Beramunî Medresesi (1229), Hacı Yusuf Mescidi (Cıncıktı Mescid), Şeyh Hamid-i Velî Mescidi ve Türbesi, Ali paşa Türbesi, Baydıhatun Türbesi, Bayrambaba Türbesi, Bekârsultan Türbesi, Çaputbaba Türbesi, Hallac-ı Mansur Türbesi, Hashasbaba Türbesi, Hırkalısultan Türbesi, Kılıçarslan Türbesi, Şeyhhamza Türbesi gibi yapıların bir bölümü ayakta, bir bölümü ise harap durumdadır.Osmanlı dönemi yapıları olarak XVI. yüzyılda yaptırılmış olan Pirali Camii ile Feriştahhatun Camii ve XVIII. yüzyılda yaptırılan Nakkaş Camii, Aksaray ilçesi Osmanlı dönemi camileridir.

Osmanlı döneminde yaptırılan diğer eserler; XVI. yüzyılda yaptırılmış olan Bedri muhtar Türbesi, Yusuf hakiki Türbesi, Beramuniyye Medresesi, Bedesten, Piralisultan Türbesi ile XIX. yüzyılda yaptırılmış olan Kadıoğlu Medresesi’dir.Aksaray bugün İç Anadolu’da Niğde iline bağlı ilçe merkezi olup, Koçhisar Gölü’ne 30 kilometre uzaklıktadır. Merkez, Acıpınar, Güzelyurt, Sultanhanı, Taşpınar, Yeşilova bucakları vardır.

aksaray

Aksaray ulu camii