Artvin

ARTVİN (Eski adları: Haspasus, Acampsis, Çoruh.)

Kuruluş tarihi belli değildir. Bizans, Gürcü, Ermeni, Selçuklu, Saltuk, Moğol (İlhanlı), Karakoyunlu, Timur, Akkoyunlu, Safevîlerih elinde bulunan Artvin, Büyük Selçuklular zamanında İbrahim Yınal ve Kutalmışoğlu Süleyman Bey‘ler, Bizans üzerine yürürken Selçuklu egemenliğine sokmuşlardır.Fatih Sultan Mehmed, 1461’de Trabzon ve çevresini fethettikten (1461) ve Torul Beyliği’ni de ortadan kaldırdıktan (1479) sonra Macahel (Acara), Şavşat ve Imerhey (Meydancık kesimi) Ata beylerini Osmanlı Devleti, itaati altına aldı. Bu beylikler, vergi vermek suretiyle önce Trabzon Sancağı’na, sonra Gönye (Batum yakınlarında) kalesinde bulunan sancağa, daha sonra da 1535 yılında kurulan Erzurum eyaletine bağlandı.

Yavuz Sultan Selim‘in Trabzon Valiliği sırasında bölge tamamen Osmanlı egemenliğine girdiyse de Yavuz‘un valilikten ayrılmasıyla Atabeylerden bazıları tekrar kendi egemenliğini kurdular. Ancak beyler arasında Osmanlı egemenliğine bağlı kalanlar oldu. Kanunî Sultan Süleyman‘ın Iran seferinde son Atabey II. Keyhüsrev, Iran tarafını tutunca Kanunî, Kara Ahmed Paşa’yı YukarıÇoruh illerinin fethiyle görevlendirdi.

artvin evleri

artvin evleri

III. Murad devrinde Erzurum Beylerbeyi Lala Mustafa Pasa, Ahıska Seferi , sırasında Çıldır Zaferlerini kazanınca, merkezi Ahıska olan Çıldır eyaleti kuruldu (1578). Bu eyalete Ardanuç, Macahel (Acara), Livana (Artvin), Nıfs-ı Livana (ArMn-Yusufeli arası), Pert Eğerek (Yusufeli-Ersls arası), Şavşat (Merkez ve Mirya bucağı), İmerhey (Meydancık kesimi) ve Kiskim (Yusufeli’nin yukarı kesimi) sancakları bağlandı.

1828 Osmanlı Rus Ahıska Savaşı‘ nın başlaması sırasında, Batum, Poti, Çürüksu, Ahıska, Azgur, Ahılkelek, Hertvis (Hırtıs), Kars, Kağızman ve Doğu beyazıd gibi müstahkem mevkiler, Türkler’in elinde idi. ancak bu savaşlardan sonra Çıldır eyaletinin merkezi olan Ahıska, Ruslar’a terkedilince, Çıldır eyaleti teşkilâtı bozuldu ve merkezi Oltu olan Çıldır Sancağı kurularak Erzurum eyaletine bağlandı.

Eyaletler vilayet adını alınca, Artvin, 1865’ten 1878’e kadar Livana Sancağı’nın merkezi olarak kaldı. 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra Kars, Ardahan, Batum Sancakları, Rusya‘ya bırakıldı. Bölgede 43 yıl sürecek Rus egemenliği başlamış oldu. Bu sürede Rus Çarı ile çariçesi yaz aylarını geçirmek üzere oturmaya Artvin’e gelirlerdi.

3 Mart 1918 tarihinde Brest Litovsk Barışı ile şehir Osmanlılara geri verildiyse de, Mondros Mütarekesi’ne göre İngilizler’in eline geçti. 1918 yılından 7 Mart 1921 tarihine kadar Gürcistan sınırları içerisinde bırakıldı. 43 yıllık bir ayrılıktan sonra 16 Mart 1921 Moskova ve 13. Ekim 1921 Kars Barış antlaşmalarına göre Türkiye topraklarına katılan Artvin, 7 Temmuz 1921 tarihinde Liva, 1923 yılında il, 1933 yılında Rize’ye bağlı ilçe, 1936 yılında tekrar Çoruh adı ile il oldu. 1956 yılında ilin adı tekrar Artvin‘e çevrildi.

Tarih boyunca Anadolu’ya geçiş yollarından birinin üzerinde bulunan Artvin, çok zengin bir kültüre sahip olup bu kaynaklar henüz gereğince, bilimsel yöntemlerle incelenmemiştir.
Artvin’in Okumuşlar (Boselt)köyü önünde “Şad-Berda” (Şad-Berdi) adlı eski bir şehir kalıntısı ve kalesi ile kilise yıkıntısı bulunmaktadır.Türkler’in kesin olarak kaldığı XV. yüzyıla kadar Gürcü ve Ermenilerin elinde bulunan Artvin’de, bu dönemlerden kalma tarihî yapılar dikkati çeker.

“Tibet Kilisesi” Şavşat ilçesinin Cevizli köyünün kayalık kesiminde bulunmaktadır. Kilise yaklaşık olarak 900 metrekarelik bir alanı işgal etmektedir. Serbest haç planında yapılmıştır. Kilise, Gürcistan Krallığı dahilinde yapılmış olan bütün kileselerin aynıdır. Buna göre kilisenin bugün var olmayan kubbesinin de Selçukî tarzını andıran öteki kiliselerin kubbesine benzediği görülmektedir. Kilise, 60 yıl öncesine kadar cami olarak kullanılmıştır.

“İlhan Kilisesi” Yusufeli ilçesinin Dağ yolu köyündedir. Turizm Bakanlığınca restore edilmiştir. “Altıparmak” “(Barhal) Kilisesi”, Yusufeli ilçesinin Altıparmak köyündedir ve halen cami olarak kullanılmaktadır. “Dört Kilise”,Tahta kale köyündedir. “Hamamlı” (Dolisane) Kilisesi, il merkezine bağlı Ortaköy bucağının Hamamlı köyündedir.“Ferhatlı Kalesi”(Ağıza-Ahıza), Ardanuç ilçesinin Ferhadlı köyündedir. Ferhad ile Şirin‘in aşkına sahne olduğundan bu adı almıştır.

“Artvin Kalesi”, Artvin Köprübaşı mevkindedir. Müstahkem bir kale olan bu yapı, X. yüzyıldan kalma bir eserdir. Artvin’e uzaklığı 5 kilometredir. Çoruh Nehri’ne kuşbakışı bakar. 937 yılında Bagradlı Kralı Büyük Oşet tarafından yaptırılmıştır. Kalıntıları üzerine Osmanlılar, XVI. yüzyılda şimdiki kaleyi yeniden yapmışlardır. Çeşitli zamanlarda onarım görmüştür.Ardanuç Kalesi, Ardanuç ilçesinin eski merkezlerinden Adakale’nin üstünde geniş bir alan üzerinde kurulmuş doğal bir kaledir. Bu kale de Bagradlılar, (Pakraduni) tarafından yapılmış olup, yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Livana-Artvin kesiminde, iki yıl sonra, 1551 yazında, Ata beglerden alınarak Osmanlı topraklarına katılmış ve Ardarıuç Sancağı kurulmuştur.

artvin nehir

artvin nehir

OrtaköyHamamlı Köyü Kilise Camii, vilayete bağlı Ortaköy bucağının Hamamlı köyündedir. Bagradlılar Köropolat’ı(Emiri) Sımpat I. (923-958) tarafından kilise olarak inşa ettirilmiş ve XIX. yüzyılın sonlarında camiye çevrilmiştir.Zeytinlik Merkez Camii, Zeytinlik bucağının merkezinde yer alır. 1857 tarihinde, Aşağı ve Yukarı Türbeler diye adlandırılan türbelerden sökülen kesme taşlarla inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı, dıştan kiremit çatıyla örtülüdür. Ana mekâna iç içe dikdörtgen silmeler içine alınmış basık kemerli kapıdan girilmektedir. Minare son cemaat yerinin kuzey-doğu köşesinde yer almaktadır.

Zeytinlik Aşağı Türbe: Zeytinlik bucağında, Çoruh Nehri kıyısında yer alan, Yukarı Türbe ile aynı tarihlerde yapıldığı ve Selçuklu dönemi eseri olduğu tahmin edilen türbenin kitabesi bulunmamaktadır.Plan ve malzeme açısından Yukarı Türbe ile benzerlik gösteren, kare planlı ve kubbelidir. Türbeye kuzey cepheden basık kemerli bir kapıdan girilmektedir.Zeytinlik bucağının Oçibet mevkiinde, yüksek bir tepesi üzerinde ise Uçurum Kenarı(Yukarı) Türbe bulunmaktadır. Plan ve malzeme açısından, eserin Selçuklu devrine ait olması ihtimali kuvvetlidir. Kare planlı ve kubbeli olan türbe, bugün harap durumdadır.

Zeytinlik Oruçlu Köyü Camii: 1907 yılında Ali Hamza b. ismail Çoruh tarafından yaptırılmış olup, dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı ve dıştan kiremit çatıyla örtülüdür. Yapıya kuzeyden basık kemerli kapıdan girilmektedir. Duvarları moloz taş örgülü olup, köşelerde ise kesme taş kullanılmıştır.Ardanuç ilçesinde, İskender Paşa Camii, Süleyman Paşa, Hatice Hanım ve Ali Paşa türbeleri önemli yapılardır.

Artvin iline bağlı ilçeler ve çevredeki diğer yapılar şunlardır: Arhavi Merkez Camii, Ulukent Köyü Camii, Ortacalar, Merkez Camii, Dikyamaç Köyü Camii, Borçka, Muratlı Köyü Merkez Camii, Hopa Aşağı Sundura Mahallesi Camii, Orta Hopa Mahallesi Camii, Çamlıköy Camii, Sugören Köyü Camii, Şavşat Kemalpaşa Camii, Söğütlü Mahallesi Camii, Yusufeli Dağyolu (işhan) Köyü Kilise Camii, Öğdem Merkez Camii, Altıparmak Köyü Kilise Camii.

Belgelere dayalı bilgiler olmamakla birlikte İslam dinini kabulünden sonra Artvin’de ufak çapta cami ve mescitler yapıldığı  veya eski Hristiyan tapınaklarının cami olarak kullanılmaya başlandığı söylenebilir. Ancak İslamî eserlerin büyük bir çoğunluğu 1551 fethinden sonraki yıllara aittir. Köprülü köyünde kârgir konak kalıntısı ve kemerli kubbeli türbe, kalan eserlerdir. Zor Mustafa Bey’in orada bir camii yaptırdığı söylenmektedir.

Balcıoğlu Camii, Dere Mahallesi, Balcıoğlu Sokak‘ta bulunur. Artvinli Usta Reis oğullarından Hasan Ağa tarafından yıktırılan eski caminin yerine, 1921 tarihinde yaptırılmıştır. Kare planlı, ahşap tavanlı, dıştan kiremit çatıyla örtülü yapının kitabesi bulunmamaktadır.Çarşı (Merkez Camii), Çarşı Mahallesi, Direk dibi Sokak’ta bulunan bu yapının temellerindeki çökme sonucu, 1953 yılında yıktırılmıştır. 1862-1863 tarihinde yapılan, 1953 yılında yıktırılan ve 1954-56 yılları arasında yeniden yaptırılan şimdiki camiin minaresi, eski camiden kalmadır. Yeni cami, kare planlı, tek kubbeli, önünde revak, son cemaat yeri bulunan ve kesme taştan inşa edilmiş bir camidir.

artvin manzara

artvin manzara

Çayağzı (Salih Bey) Camii, 1792 tarihinde Livana Sancak Beylerinden Salih Bey tarafından yaptırılmıştır. Cami, dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı, dıştan kiremit çatıyla örtülüdür. Sön cemaat yeri yapıya sonradan eklenmiştir. Kare planlı ana mekâna, son cemaat yerinden basık kemerli bir kapıdan girilmektedir. Ana mekana giriş kapısının üzerinde, taştan, sekiz satırlık kitabe vardır.

Orta Cami,Orta Mahallesi, Cami Sokak‘ta yer alır. Yanındaki tarihi çeşme kitabesinde 1783 tarihi görülmekteyse de, camin, çeşmeden sonra yapıldığı anlaşılmaktadır. 1971‘de yeniden onarılmıştır. Kare planlı, ahşap vatanlıdır. Dıştan üzeri kiremit çatıyla örtülüdür. Son cemaat yeri bulunmamaktadır. Camie kuzeyden basık kemerli kapıdan girilmektedir. Camiin kuzeybatı köşesinde yer alan minare rüzgardan yıkılan ahşap minarenin yerine 1960 yılında kesme taştan yeniden inşa edilmiştir.Çarşı Hamamı, Çarşı Mahallesi, Hamam Sokak’ta bulunur. Muhtemelen XVIII. yüzyılın başlarında haç planlı, dört eyvanlı ve dört köşe hücreli olarak klasik Osmanlı hamam tipinde inşa edilmiştir. Hamam ahşap soyunmalık bölümünün yıkılması üzerine 1963 yılında betonarme olarak yeniden inşa edildi.

Ortaköy Cuma Camii, Ortaköy bucağının Cami Mahallesi’nde yüksek bir tepe üzerinde, XIX. yüzyılın sonlarında, yıkılan eski bir kilise kalıntısı üzerine inşa edilmiştir. Enine dikdörtgen planlı, ahşap tavanlı ve dıştan çinko kaplı çatıyla örtülüdür. Ana mekâna son cemaat yerinden iki kapı ile girilmektedir.Gerek Çoruh Irmağı’nın, gerekse deniz kıyısındaki Arhavi ve Hopa ilçelerinde denize karışan irili ufaklı dere suları üzerine kurulmuş eskiden kalma kârgir kemer köprülere çokça rastlanmaktadır.

Bunlardan Murgul Çayı‘nın Çoruh’a kavuştuğu yere yakın bölümündeki büyük kemerli köprünün günümüze tek kemeri ile ayağı kalmıştır.Borçka’nın İç kale Deresi’nde ise, Demirciler köyünün merkez mahallesi olan ve eski adıyla Mamanat’da (Demirciler) yer alan tek kemerli sağlam bir köprüdür. Bu köprünün yaklaşık 1723 yıllarında aynı mahallede yaşayan Osman Paşa tarafından yaptırıldığı söylenilmektedir.Artvin, bugün Karadeniz Bölgesi‘nin doğu bölümünde yer alan bir ildir.

artvin şehir

artvin şehir

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış.

Sayfa başına git