Garbi (Asi) Karaağaç

GARBİ(ASİ) KARAAĞAÇ(Bugün: Acıpayam).

Selçuklular devrinde idareten Gölhisar Sultanlığı’na bağlı ve onun bir parçası halinde olduğundan “Gölhisar” adı ile anıldığı tapu koçanlarından anlaşılmaktadır. Keykavus‘un ölümüyle Selçuklu Devleti’nin bozulmaya yüz tutması üzerine uç beylerinden bir çoklarının bağımsız çalışmaya başladıkları sırada Hamidoğulları Beyliği’ne, daha sonra da Germiyanoğulları topraklarına katıldı (783-1381).Germiyanoğlu Süleyman Şah’ın Osmanlılarla akrabalık kurmayı düşünerek kızı Devlet Hatun’u Osmanlı Hükümdarı Murad Hüdavendigârın oğlu Bayezid’e vermesi üzerine, çeyiz olarak Bayezid‘e verilen bölgede, buralar da vardı. Bayezid’in Timur‘a esir düşmesiyle yeniden Germiyanoğlu Beyliği eline geçti. Bundan sonra Osmanlı yönetimine geçip de vilayet ve sancak teşkilatı kurulana kadar Asi Karaağaç, Gölhisar kazasına bağlı bir nahiye olarak kaldı. Osmanlı İmparatorluğu yönetimine geçtikten sonra yapılan idarî bölünmeye göre, İsparta’da sancak kuruluşu ile buraların Konya iline bağlanması üzerine Asi Karaağaç da Isparta’ya bağlı bir kaza haline getirildi.(1280-1863). Burdur’un güçlü beylerinden Baki Bey padişahtan ferman çıkartarak Burdur’u sancak haline getirdi ve coğrafî durumu sebebiyle Garbî Karaağaç kazası da bu sancağa bağlandı. Ancak bundan sonra halka yapılan baskı ve zulüm üzerine Kayserili Müderris İlyas Efendi‘nin İzmirli diye bilinen oğlu Mehmed Efendi’nin çabaları ve ısrarıyla kazanın Burdur’la ilgisi kesildi, Denizli‘ye bağlandı.

XIX. yüzyıl sonunda İzmir vilayetinin Denizli Sancağı’na bağlı Karaağaç kazasının merkez kazası olan Acıpayam kaymakamlığının bulunduğu yöre, daha önce Konya vilayetine bağlı idi. 1891 yılında idarî bakımdan Denizli Sancağı’na bağlı duruma geldi. Nüfusu 1195 kişiydi.

Bugün Acıpayam, Denizli iline bağlı ilçe merkezidir ve 1925 kilometrekarelik bir alanı kapsar.

Acıpayam‘da bulunan mimarî eserler merkezden çok, merkeze bağlı köylerde bulunmaktadır. XIX. yüzyılda Acıpayam’da 1 kaymakamlık konağı, 3 mescit, Ortodoks Rumlarına ait 1 şapel, 2 han, 10 dükkan, 1 hamam, 2 çeşme, 2 kahvehane ve 190 ev vardı.Acıpayam Hükümet Konağı, merkezde bulunan tek mimarî eserdir. 7321-1903 yılında Sağır Kaymakam diye anılan Aziz Bey tarafından halkın yardımıyla yapıldı.

Yatağan Baba Türbesi, aynı adlı köyde, büyük mezarlıkta, Selçuk mimari tarzında yapılmıştır. Türbenin çevresi bütünüyle çamlarla kaplıdır.Yazır Köyü Camii, Yazıroğullarına ait olup, 1802 yılında yapılmıştır. Bu dönem ahşap camilerin en güzel örneklerinden biridir, içinde boşluk bırakılmadan bu döneme özgü boyalı nakışlar, manzara tasvirleri ve natürmortlarla süslenmiştir.

Merkeze bağlı köylerde birçok Osmanlı dönemi cami ve çeşmeler bulunmaktadır. Bunlar Hayreddin Camii (1010-1601), Abdi Bey tarafından yaptırılan Yaka Camii (1026-1617), Edirneli Mustafa Ağa tarafından yaptırılan Ağalar Camii (1021-1612), Hacı Şabalak tarafından yaptırılan Orta Cami (1065-1645), Hacı Ali tarafından yaptırılan Hacı Aliler Camii (1072-1661), Hacı Bayram tarafından yaptırılan Tekke önü Camii (1100-1688), Hacı Osman oğlu Hacı Mehmed tarafından yaptırılan Dere Camii (1215-1800) İlyas ve Müftü Halil tarafından yaptırılan Müftüler Camii (1245-1829), Hacı Hikmet ve Hacı Osman tarafından yaptırılan Kavcarlar Camii (1280-1863)

İlçeye bağlı Hayreddinler, Karadeliler, Hacıaliler, Tekkeönü, Karşıyaka ve Köy altı çeşmelerini Hayreddin Baba; iki Çeşme, Veliler, Orta Cami, Hacı İsmailler, Hamzalar ve Cabar çeşmelerini Tabak Benli, Hacı Veli ve Velilerin Hacı Ömer Ağa; Yaka Camii, Kavcarlar, Aşağı Yaka, Mektep çeşmelerini de Kadı yaptırmıştır. Bugün bu çeşmeler sağlam olarak durmakta ve kullanılmaktadır.

Acıpayam’daki medreseler de yerleri ve adlarıyla şöyle sıralanabilir: Acıpayam’dakiler: Yukarı Medrese, Aşağı Medrese. Kızılhisar’dakiler: Çarşı Medrese, Kabukcular Medresesi. Yatağan’da  Büyük Menderes, Apâli Zade Medresesi, Hacı Karaca Medresesi. Kayser’dekiler: Keskinler Medresesi, Yaka Medresesi, Veli Medresesi, Eski Müftü Medresesi, Hayreddinler Medresesi, Orta Cami Medresesi. Akalan’dakilen Çarşı Medresesi, Darıveren Medresesi, Dodurga Medresesi, Dedesi! Medresesi, Yumurtaş Medresesi, Karahüyük Medresesi, Karahüyükavşarı Medresesi, Güney Medresesi, Yassıhüyük Medresesi, Yüreğil Medresesi, Alâeddin Medresesi, Yazılar Medresesi, Kocayaka Medresesi, Satırlar Medresesi, Salda Medresesi.

Garbi (Asi) Karaağaç

ACIPAYAM