Lapseki

LAPSEKİ(Eski adlan: Pityusa, Pityaessa, Lampsakos, Lampsacus).

Lapseki, Foça ve Miletus’tan gelen fonlular tarafından koloni halinde kurulmadan önce “Pityusa” (Kaynaklar şehri) adını taşıyordu. Gelibolu’nun tam karşısına düşen ve çok güzel bir doğal limana sahip olan bu şehir, o dönemde çeşitli meyveleri, nefis üzümleri ve ender şarapları ile ün yapmıştı. Hatta lon ihtilalinde Persler’in eline geçtiği zaman Artaksas tarafından şarap üretimi için Temistokles’e verilmişti. Mikale Deniz Savaşı’ndan sonra şehir, Atinalılara geçti (M.Ö. 479). M.Ö. 400 yılında Atina’ya karşı isyan etti ise de kuvvet zoruyla bu isyan bastırıldı. Lapseki’nin ilk kralının adı Madron idi. Kralın kızı Lampsasa bir savaşta üstün başarılar göstererek birçok kişinin hayatını kurtardığı için şükran ifadesi olarak şehre “Lampsakos” adı verildi.

Büyük İskender yöreye kadar akınlar yaptı ancak şehri yağmalamadı, İskender‘in kumandanlarından Antiokhos‘un saldırısına uğrayan Lapseki, onun Romalılar ile anlaşmasından sonra bir Roma kenti oldu.Bu dönemde eski görkemliliğini ve önemini yitirdi ve Bizans’a bağlandıktan sonra Osmanlı topraklarına katılana kadar Bizans kültürü etkisinde kaldı.

Lapseki, Osmanlı topraklarına 1356 yılında katıldı ve bir Türk kasabası olarak gelişti. Rumeli fatihi Süleyman Paşa’nın yaptırdığı cami ve Çardak kasabasındaki Yakub Bey Camii bu devrin eserleridir.

XVII. yüzyılda Lapseki “yüzelli akçelik” kazaydı. Yeniçeri serdarı, Sipahi kethüda yeri subaşısı, bacdarı, muhtesibi vardı. Âyânı azdı. Rum ve Ermeni’den oluşan reayası olup 1300 adet bağlı, bahçeli, çoğu kiremit örtülü ve yer yer yüksek evleri, bir camii, hanları ve bir hamamı vardı.

XIX. yüzyıl sonunda Lapseki, Biga mutasarrıflığına bağlı bir kaza durumundaydı. Mutasarrıflığın kuzey batısında yer alırdı. Kuzeyden Marmara Denizi, doğudan Biga, güneyden Kale-i Sultaniye merkez kazaları ve batıdan Çanakkale Boğazı ile çevriliydi. Bergaz (Bugün: Umurbey) ve Çardak adlı iki nahiyesi, 86 köyü vardı. Bir kaymakam ve iki nahiye müdürü tarafından yönetilirdi. Toplam nüfusu 12 bin 263 kişiydi.

Kaza merkezi Lapseki kasabası, boğazın kıyısında, Çanakkale şehrinin 34 kilometre kuzeydoğusunda ve Biga’nın 50 kilometre batısında kurulmuştu. Gelibolu ile arasında 3 deniz mili uzaklık vardı. Nüfusu 2 bin kişiydi. Kazada toplam 160 öğrencili 5 okul bulunmaktaydı. Ekim zamanı, erkek öğrencilerin devam ettiği ilkokullarda öğrenci mevcudu en düşük düzeyde olurdu. Çünkü, üzümleri toplama mevsiminde öğretime ara verilirdi. II. Murad devrinde Lapseki sularından yararlanarak Osmanlı ordusunun Avrupa yakasına geçirilmesinde Ceneviz Bey’i Odorno’ya adam başına “bir duka altını” ödenmiş, ayrıca Foça’da işletilen şap madeninden alınan vergi kaldırılmış ve kalan 20 bin duka altını borç silinmişti (1421).

Nahiye merkezi Bergaz, Lapseki’nin 14 kilometre güneybatısında Çanakkale’nin 19 kilometre kuzeydoğusunda yer alırdı.Nahiye merkezi Çardak, Çanakkale Boğazı’nda, kıyıda ve Gelibolu’nun karşısında kurulmuştu. Dimetoka’dan gelen ticaret yolunun önem kazandığı yıllarda gelişen kasaba, XIX. yüzyılda bu özelliğini yitirmiş durumdaydı. Bağcılık ileri bir düzeydeydi. Ayrıca işletilmesi Çanakkale’nin Amerikan Konsolos Yardımcısı M. Frank Calvert‘e bırakılan gümüşlü kurşun ve bakır madenlerinden başka kazada, işletilmeyen çok sayıda maden vardı. Tütün de ekilirdi.

Lapseki ilçesine, Bizans döneminden kalma ve uzun bir alanı kaplayan eski su kalıntıları bulunmaktadır. Temel ve yol kazılarında birçok eski eser çıkarılmış ve bir bölümüİstanbul ve Çanakkale müzelerine gönderilmiştir.

Süleyman Paşa Camii, Orhan Gazi devrinde Süleyman Kaşa tarafından yaptırıldı. Dik bir yamaçüzerindeki sette kurulmuştur. Bugünkü binasında yalnız mihrap duvarı ve minare kaidesi eskidir. 1891 yılında onarım gören yapının iki katlı bir son cemaat yeri vardır.

Ayrıca Çardak’ta Süleyman Paşa’nın Gelibolu’dan göçmeden önce, ordusunun kaldığı ve kendisinin yatıp kalktığı yer, “Alem Sultan” adıyla korunmuş, 1945‘te onarılarak bir anıt haline getirilmiştir.Abdullah Bin Hacı Yakub Kadri, Çardak kasabasındadır. Abdullah Çelebi‘ye ait lahdin eski çerçevesi harap olmuş, yalnız kitabe taşları kalmıştır. Bu iki süslü taş, harçla örülmüş 2×4 metre büyüklükte bir sofa üstüne yapılan örme duvar bir lâhde oturtulmuştur.Lapseki, bugün Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara bölümünde, Çanakkale iline bağlı ilçe merkezi kasabadır.

Lapseki, Çardak Köyü

lapseki