Gümüşhacıköy

GÜMÜŞHACIKÖY(Eski adları: Kimari, Artukabad, Hacı Nazır Köy, Hacıköy).

Eski yerleşme yerlerinden olan Gümüşhacıköy yöresinde kasaba bir süre Kimari daha sonraları Artukabad adları ile anılmış, yakın bir tarihe kadar Has Arpalık (Köprülü Mehmed Paşa Has Arpalığı) şeklinde söylenmiş, 1491 yılında Hacı Ahmed Çelebi adlı bir kişi burada gümüş madeni nazırı olarak uzun süre kaldığından buraya Hacı Nazır köyü, daha sonraları da kısaca “Hacıköyü” denilmiştir. .

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Sivas vilayeti sınırları içinde idi ve Amasya Sancağı’nın batısında yer alırdı. 1882 yılına kadar nahiye merkezi olan Hacıköy‘ün nüfusu gittikçe arttığından kaza merkezi olmuştur (1883). İlçe, idarî bakımdan 6 nahiyeye, 80 köye bölünmüştü. Toplam nüfusu 24 bin 957 kişi idi.

Kaza merkezi Gümüşhacıköy, yakınında bulunan gümüş madenlerinden dolayı bu adı almıştı. Kaymakam burada otururdu. Zamanla maden terk edilmiştir. Şehir, Amasya Tosya yolu üzerinde, Merzifon’un 22 kilometre batısında, Amasya’ya 60 kilometre uzaklıkta kurulmuştu. Madenin bulunduğu kaza merkezinin nüfusu ise 14 bin 800 kişi idi.

XIX. yüzyılda ilçede 12 yüksek fırın vardı. Bu yüzyılın sonunda maden terk edildiğinden bunlardan bir tanesi işletmeye devam etmekteydi. Madenin tasfiye işlemi sırasında iki devlet görevlisi bulunur ve gram başına 2 para öderdi.

İlçede Osmanlılar döneminden kalma çeşitli eski eserlere rastlanmaktadır. Müslüman öğrenciler için bir rüşdiye mektebi (1870). bir Rum Ortodoks kilisesi (1896) ve ilçeye bağlı Gümüş nahiyesinde Gümüş Nehri üzerinde padişahın adına izafeten “Hamidiye” Köprüsü inşa edilmiştir (1906).

İlçede biri Köprülü Mehmed Paşa Külliyesi’nden olan iki cami vardır.

Yörgüç Paşa Camii, 1429 yılında Yörgüç Rüsdem Paşa tarafından yaptırılmıştır. İlk yapılışında ahşap olan cami, 1560 yılında yeniden kârgir olarak inşa edilmiş ve bir mekteple, gelir sağlamak amacıyla sekiz dükkân eklenmiştir. 1939 depreminde zarar gören yapı, 1946 yılında onarılmış, 1967 yılında ise peteksiz olan minaresine petek eklenmiştir.

Oldukça büyük bir dikdörtgen oluşturan camiin planı simetrik olarak bölümlere ayrılmıştır.

Köprülü Mehmed Paşa Külliyesi’ne dahil olan cami, 1660 yılında Köprülü Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1939 depreminde tümüyle yıkılan camiin yerine bugünkü yenisi yapılmıştır (1948). Bütünü büyük bir dikdörtgen olan camiin beden duvarları moloz taştandır.

Külliyeye ait arasta, 1669 yılında yapılmıştır. Yanyalı Mustafa Paşa‘nın oğlu Ali Rıza Bey tarafından 1900 yılında saat kulesi eklenerek bir çarşı haline dönüştürülen yapı, günümüze kadar gelebilmiştir. Dört kapılı arasta uzun ve dikdörtgen orta yolun iki yanında sıralanmış beşik tonozlu dükkanlardan oluşmaktadır.

Külliyenin hamamı ise, 1658 yılında bitirilmiştir. Kare planlı soyunmalık, köşe tromplarla geçişi sağlanan büyük bir kubbe ile örtülüdür.Gümüşhacıköy bugün, Amasya iline bağlı ilçe merkezidir.

Gümüşhacıköy

Gümüşhacıköy