Akşehir

AKŞEHİR (Yun. Philomelion, Ar. Betde-i Beyza, halk dilinde: Ak Şehr, Aşar, Ahşar, Ahşehir)

Akşehir‘in tarihteki yeri Hititler’in bölge üstünde egemenlik kurdukları ilk dönemden bu yana izlenebilmektedir. Bugün Akşehir’in üstüne kurulmuş olduğu topraklar tarihin birçok döneminde görkemli uygarlıkların gelip geçtiği yerlerdir. Akşehir Konya’nın ayrılmaz bir parçası gibi, bütün tarih boyunca siyasî kaderini Konya’nınki-ne uydurmuş bulunmaktadır. Konya ile Akşehir, birçok kez islam ordularının istilasına uğramıştır. Bir Bizans kenti olan Konya, islâm devletlerinin sınır kentlerine yakın olduğu için güneyden kopan her istilâ hareketi ilk soluğu Konya ve Akşehir‘de alırdı. Uzun süre Abbasîlerin egemenliğinde bulu-nan Akşehir Kutalmışoğlu Süleyman Bey tarafından Selçuk Devleti’ne bağlandı(1077). Daha sonra Akşehir, Konya ile birlikte Boğazlar’dan geçerek gelen Haçlı ordularının yolu üstünde kaldı. Konya Anadolu Selçuklu Hükümdarlığı yıkılıncaya kadar başkent ola-rak kalmış, Akşehir de ona bağlı bir yerleşme merkezi olarak önemini sürdürmüştür. Bu arada bir sınır kenti durumunda olduğu için el değiştirdiği de olmuştur. 1276 yılında Eşrefoğulları, 1327 yılında da Hamidoğulları, daha sonra Karamanoğulları eline geçtikten sonra Osmanlılara geçti.

aksehir

Osmanlılar 1374 yılında Hamidoğulları’ndan Akşehiri, Beyşehir’i Seydişehir, Yalvaçve Karaoğaç’ı satın aldıktan sonra Karamanoğullan’nın başkenti olan Konya’yı da tehdit eder olmuşlardır. Karamanoğulları buna karşılık Osmanoğulları’yla iyi geçenmeyi tercih etmişlerdir. İki beylik arasında kız alınıp verilmiş, çeşitli zamanlarda ittifaklar kurulmuştur. Ancak Karamanoğullan’nın siyaseti her zaman bu çizgide kalmamış, zaman zaman Osmanoğulları’na karşı ittifaklar da yapmışlardır.

I. Murad devrinde Karamanoğulları Beyliği’nin başında bulunan Alâeddin Bey, Murad’ın kızıNefise Sultan’i evlendi ve karısına mihir olarak Ilgın, Akşehir ve bütün mülhakatıyla Aksaray’ı verdi. Bu da 1381 yılında Hamidoğulları elinde bulunan Akşehir’in bu tarihten üç yıl önce, yani 1378 yılında bu kez Karamanoğullan’nın elinde bulunduğunu göstermektedir. I. Murad, Akşehir’i satın aldıktan sonra, kızının da mihri olan bu kenti sınırları içine dahil etti. I. Murad’ın Macaristan seferine çıkması durumu bir kez daha değiştirdi ve fırsattan yararlanan Karamanoğulları aradaki anlaşmayı bozarak Beyşehir, Karaağaç ve Yalvac’ı ele geçirdiler.

Yıldırım Bayezid 1390 yılı sonlarında Konya‘ya yaptığı bir saldırıyla kenti ele geçirdi ve Osmanlı topraklarına kattı. Konya seferi dönüşünde de Akşehir, Niğde ve Aksaray Osmanlı topraklarına katıldı. Yıldırım Bayezid Karamanoğulları’ndan aldığı yerlerin yönetimini Timurtaş’ bıraktı. Böylelikle Akşehir de Timurtaş’ın velayeti altına girmiş oldu.

Karamanoğulları aradan bir yıl geçmeden Yıldırım Bayezid‘e karşı mücadeleye giriştiler. Bu mücadele de Yıldırım’ın zaferiyle sonuçlandı. Akşehir’de Aksak Timur’un torunu Mehmed-Mirza, Bursa’da tutuklu bulunan Alaeddin Bey’in oğlu Mehmed Bey‘i kurtararak, Konya çevresinde yeniden Karamanoğulları’na istiklâl verinceye kadar, 11 yıl Osmanlıların egemenliği altında kaldı. Fatih Sultan Mehmed 1466 yılında Konya’yı ve Karamanoğullârı’na ait bütün toprakları kendi topraklarına kattı. Bu tarihten sonra Akşehir de diğer kentler paralelinde bir gelişme gösterdi ve ilerledi.

Osmanlı İmparatorluğunun çöküş devrine rastlayan XIX. yüzyılın ilk yarısında Akşehir bir kez daha istilaya uğradı(1882). Bir Mısır ordusu Akşehir‘e kadar ilerledi ve kış aylarının büyük bir bölümünü burada geçirdi. Kışın şiddetine dayanamayan Mısır askerleri kentin camilerine sığındılar. Bu askerlerin bir bölümü Akşehir’de öldü ve Baştekke önündeki mezarlığa gömüldüler. 1883 yılı ilkbaharında Mısır ordusu kentten ayrılmıştır.

Kurtuluş Savaşı‘nda Akşehir’in önemli bir rolü vardır. Mustafa Kemal Paşa, ilkin 10 Aralık 1921 ‘de buraya gelerek ilgililerden bilgi almıştır. Büyük Taarruza ilişkin planın esası da 10 Aralık 1921 gecesi saat 10.00 ile 23.00 arasında Akşehir’deki belediye binasında hazırlanmıştır. Mustafa Kemal Paşa 1922 yılı içinde Akşehir’e bir kez daha gelerek yine tarihî odada taarruz planı ve ordunun gereksinimini incelemiştir. Bu arada taarruzun Ağustos ayında yapılması da karar altına alınmıştır.

Konya Aksehir

XIX. yüzyıl sonlarında gelişen Akşehir’e civardan gelen göçmenler yerleştirilerek bunlara toprak verilmiş ve nüfus ceridelerine kaydedilmişlerdir. 1862 yılında ilçede bulunan üç köye yerleştirilen göçmenlerin 181 hanede 119 nüfus olduğunu Hazine-i Evrak‘ta bulunan bir belgeden öğrenmekteyiz. Ayrıca aynı yıl Nogay Tatarları da buraya getirilerek yerleştirilmişlerdir. 1891 yılında Şumnu ve Rusçuk muhacirleri Akşehir‘e getirtilerek yerleştirilmisler ve bunların kurdukları köyler-den birine “Hamidiye” diğerine.ise “Mamure” adı verilmiştir.

Akşehir; camileri, türbeleri, medreseleri, mescitleri, hamamları ve çeşmeleriyle, İslam uygarlığının en güzel örneklerinden birini sergileyen ilçelerimizdendir. Camiler; Selçuklu döneminin en önemli yapıtlarını oluşturur. Bugüne kalanları şunlardır: 1226 yılında 1. AlâeddinKeykubad hükümdarlığı zamanında, Muhtesip.Eminüddin Hacı Hasan tarafından yaptırılan “Güdük Minare Camii”; 1213 yılında inşa edildikten sonra I. Alaeddin Keykubad tarafından onarımı yaptırılarak genişletilen “Ulu Cami”.XIV, yüzyıl yapılarından olan “Koçaş Köyü Camii”n’m naziresinde Yunus Emre adına bir mezar taşı bulunmakta ve yakınındaki tarihsiz bir mezar taşının da Tapduk Emre’ye ait olduğu iddia edilmektedir.

Akşehir‘de 17 tane mescidin varlığından söz edilebilir. Ancak bunların bir bölümü tümüyle yıkılmış, bazılarının yerineyenisi yapılmış, kimisi de harabe haline gelmiştir. Sağlam durumda olanları ise “Altın Kalem Mescidi”, “Mahmud Hayran Ferruhşan Mescidi”, “Kalaycı Mescidi”, “Kızılca Mescid”, “Küçük Ayasofya Mescidi”, “KiSeci Mescidi”.Medreseleri lağveden ve kapatan yasanın uygulandığı tarihe kadar Akşehir’de 21 tane medrese bulunmaktaydı. Bunların en önemlileri şunlardır: Müftü Salim Medresesi, Hacı Mehmed Efendi Medresesi (1793), Güllü Daire Medresesi, Şeker Ağazade Ahmed Efendi Medresesi. Taş Medrese adlı medrese ise günümüzde Taş Eserler Müzesi olarak kullanılmaktadır.

Bir müze görünümünde olan Akşehir’de ve çevresinde çok sayıda türbe ve mezar bulunmaktadır. Tahrip ve yok edilen bazı önemli mezar ve türbeler şunlardır: Yarenler Mezarlığı, Seyyid Mahmud-i Hayrani Türbesi civarındaki mezarlık, İğdelik, Çöğrülük, Arablar, Öksürüktaşı, Kerpiçlik, Çayboyu, Hıdırlık mezarlıkları, Nasreddin Hoca Mezarlığı’ndaki taşlar, Taş Medrese karşısındaki Hanikâh, Tabakhane Mescidi, Maruf Köyü Türbesi, Kozağacı ve Nadir köyleri mezarlıkları.

Akşehir’de Osmanlı dönemi camileri olarak dört cami sağlam durumda bulunmaktadır. Bunlardan yazıtına göre, 1337 yılında tamamlanan ve Çarşı içinde bulunan “Ambarlar Kerim Iplikçi Camii”, 1510 yılında yapıldığı tahmin edilen “imaret Camii (Hasan Paşa Camii)”. Akşehir’de mimarî eser niteliği taşıyan üç çeşme bulunmaktadır. Bunlar İbre Çeşmesi, Musalla Çeşmesi, Mustafa Bey Çeşmesi ve Fatih Devresi Su Hazinesi’dir..

aksehir

Bir su kenti olan Akşehir‘de beş tane hamamın varlığı bilinmektedir. Bunlardan Meydan Hamamı 1329 yılında Subaşı Emir Şerafeddin Ahmed tarafından yaptırılmıştır. Orta Hamam Mavras Hamamı ise Avlonyalı Ferid Paşa‘nın Konya Valiliği sırasında 1906 yılında eski hamam yıktırılarak yerine bu günkü çifte hamam yaptırılmıştır. Ermeni Cemaati tarafından ise, XX. yüzyılın başında semtin yüksekçe bir yerde bulunduğu için “Yukarı Hamam” adıyla anılan Orta Hamam’ın mimarı Mıgırdiç Usta (Kalfa) tarafından yaptırılmıştır.

Osmanlı dönemi türbeleri de şunlardır: Şeydi Yunus Türbesi, Türabi Türbesi, Yağ Dede-Şeyh Eyyüp Türbesi. Akşehir  Konya yolu üstünde ve Akşehir‘in Reis Bucağı’na bağlı Yılan Yusuf Köyü’nde bulunan Yılan Yusuf Köprüsü ilçede kayda değer tek önemli köprüdür.İlçede İslâmi yakılardan başka Şeydi Mahallesi’nde 1859 yılında bir iki lise yapılmıştır.Akşehir, bugün Konya iline bağlı ilçe merkezidir ve nüfusun küçük bir yüzdesini Yugoslavya ve Yunanistan’dan gelen göçmenler oluşturmaktadır, ilçeye bağlı bir merkez bucak dışında iki bucağı vardır. (Reis ve Tuzlukçu bucakları).

Akşehir