Arabgir

ARABGİR (Eskiden Daskuze, bugün Arapkir)

İlçede yapılan arkeolojik araştırmalar sonucu, Anakaya‘ya kazılmış Grekçe bir kaya mezarı yazıtı bulunmuş olması dolayısıyla ilk çağlarda iskan durumunda olduğu kanısı ortaya çıkmaktadır.Ortaçağ‘da, Ermeni prensleri, İranlılar ve Bizanslılar arasında elden ele geçen şehir, sonunda Araplar tarafından fethedilerek XI. yüzyıl sonunda Selçukîler tarafından işgal edildiyse de XV. yüzyıl başında Timur istilası sonrası Osmanlılara katıldı. Kanunî Sultan Süleyman teşkilatında Sivas eyaletine bağlı bir sancak merkezi oldu. 1834 tarihinde Mezraa eyaleti merkezi olunca Arabgir buna bağlı bir kaza haline geldi.

arabgir manzarası

1847‘de Diyarbekir’den ayrılan Mamuretülaziz (Elaziz), bağımsız mutasarrıflığına, 1878‘de aynı adlı vilayete, sonunda yeni bölünmeye göre, Malatya vilayetine bağlı bir kaza oldu. Fakat bugünkü Arapkir, eskisinin yerinde değildir. XIX. yüzyılın ilk yarısında Malatya’da olduğu gibi, şehir halkı buraya birkaç kilometre uzaklıkta bulunan bağlar araşma yerleştiler. Sonuçta, eski Arabgir tümüyle bırakılarak, onun yerine, süratle gelişen başka bir belde kuruldu.

Akdeniz kıyısındaki ülkelerde olduğu gibi hatta Amerika’ya gitmek suretiyle, sergüzeşte katılan Arabgirlilerde olmuştur.Çemişgezek Kalesi (Eski adı: Hierapolis;Çımışgadzak), Fırat Nehri’nin doğu kıyısında, Dzopats eyaletinde, Arabgir’in Maşkert Köyü karşısında yer alan kaledir. Bizans İmparatoru loânnes Tzimitshes burada doğduğundan, kasaba ve kale adını bu kişiden almıştır. Kale, tarih boyunca birçok kez kuşatılmış, kent ve kale uzun kanlı savaşlara sahne olmuştur. 1474 yılında Memluklar uzun bir savaştan sonra kaleyi ele geçirerek halkını esir almışlar ve beraberinde götürmüşlerdir.

Halen Arapkir‘de biri sağlam diğerleri harap durumda olan 5 cami bulunmaktadır. Bu yapılarda Osman Paşa Mahallesinde bulunan Şeyh Hasan Bey Camii, 1902 yılında onarılmıştır. Gümrük Emini Osman Ağa ise, 1817 yılında ilçede bir cami, mektep ve çeşme yaptırmış, Çurnikie denilen yerde ise Eren Camii yakınında bir medrese inşa edilmiştir (1761).Kantarcı(Decde Hanı). Yukarı Decde ve Aşağı Decde köyleri yakınında, Arabgir Divriği kara yolunun solunda, küçük bir tepenin eteğinde halkın Kantarmış Hanı veya Decde Hanı diye andığı han, XIII. yüzyıl sonları ile XV. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Hanın kuzeybatı köşesi sel tahribatı sonucu yıkılmıştır. Dikdörtgen bir sahayı kaplayan hanın planını kesin olarak saptamak mümkün değilse de, kalan kesim, yapının bütünü hakkında fikir vermektedir.

Moloz taşla inşa edilen yapının batı duvar, belirli bir yüksekliğe kadar ayaktadır.Onar Dede Mezarlığı, ilçeye bağlı Onar Köyü‘nde, batıdadır. Daha önce taş duvarken, son yıllarda onarılmıştır. Mezarlık çevresinde kaya temelleri, antik bir kule kalıntısı vb. buluntular, buranın yerleşmesinin binlerce yıllık kültür birikiminin son halkası olduğu kanısını vermektedir. Çok eski mezar taşları yanı sıra, çeşitli tipte Selçuklu mezar taşları bulunmuştur. Bazı buluntular sonucu mezarlığın 1773 yılında onarıldığı anlaşılmaktadır.Onar Dede Mezarlığı’nda yatan insanların ve Şeyh Hasan Oner’in Bayat Türkmenlerinden bir oymağı oluşturdukları ve büyük ihtimalle XIII. yüzyılın ilk yarısında, yani “Yayılma Krizi” nin sonlarında Horasan’dan gelmiş oldukları düşünülebilir.Arabgir (Arapkir), bugün Doğu Anadolu’nun Yukarı Fırat bölümünde, Malatya iline bağlı ilçe merkezidir.

amasya kalesi