İstanbulda Osmanlı Dönemi Yapıları

Osmanlı dönemi yapıları

İstanbul’da Osmanlı dönemi yapıları olarak bilinen hisar, sur, baruthane, tophane, kışla, tersane gibi askerî tesisler; saray ve kasırlar; cami, mescit, namazgah, zaviye, hankâh, tekke, kilise, havra gibi dinî binalar; bend, kemer, çeşme, sebil, kuyu, hamam gibi su tesisleri; medrese, mektep, darülfünun, askerî mektepler (mekâtib-i askerîye), kütüphane gibi kültür kuruluşları; bedesten, çarşı, han, kervansaray, arasta gibi ticarî tesisler; konak, köşk, ev ve yalı(sahilhâne) gibi konutlar; türbe, hazîre ve mezarlıkların, sayıları 2 bini aşan bütün bu yapı ve kuruluşların ayrı ayrı tanımını bir cilde sığdırmanın mümkün olamayacağını bildiğimizden, biz burada söz konusu eserlerden en önemli saydığımız cami, türbe ve medreselerin bir bölümüne yer verebildik.

Camiler

Atik Ali Paşa Camii (Sedefçiler Camii), II. Bayezid sadrazamlarından Hadım Ali Paşa tarafından Çemberlitaş yakınında yaptırılmıştır (1496). Çok kubbeli sistemden, merkezî yapı sistemine geçişe ilk adımdır ve Edirne’de Üç şerefeli ile Bayezid Camii arasındaki geçiş devresi özelliklerini taşır. Yapının üzerini ortada büyük ve merkezî bir kubbe örter. Yanlarda küçük ikişer, dışa taşan mihrap üzerinde büyük ve yarım bir kubbe bulunur. Ön (kuzey) bölümünde de revak kubbeleri vardır. Orta ve yan kubbeler geniş pandantiflere, yarım kubbe ise sarkıttı kakmalarla köşelere oturtulmuştur. Yirmi dört metre yüksekliğindeki ana kubbenin altında 16 yarım daireli penceresi olan bir kasnak vardır. Minare, giriş kapısının sağındadır. Son cemaat yeri altı porfir sütunlu ve beş kubbeli bir revak olarak yapılmıştır. Camiin avlusunda XVII. yüzyıl sadrazamları gömülmüştür.

Ayazma Camii, III. Mustafa tarafından annesi Mihrişah Emine Sultan ve kardeşi Şehzade Süleyman adlarına Üsküdar’da aynı adı taşıyan semtte, liman ağzına ve Kızkulesi’ne hâkim bir sırtta yaptırılmıştır. (1760). Sıbyan mektebi, hamam, çeşme ve muvakkithaneden oluşan bu yapılar topluluğu zamanla değişmiş, sıbyan mektebinin yerine yenisi yapılmış, muvakklthanenin duvarları kalmış, hamam da yıkılmaya yüz tutmuştur.

Yapıya dış avludan üç kapıyla girilmektedir. Barok mimarisinin İstanbul’daki bu uygulaması tek minareli, tek kubbelidir. Süslemede ve bazı mimari ayrıntılarda Avrupa özellikleri göze çarpmakla birlikte, yine de Osmanlı mimarisinin bazı görünüşleri yapıya egemendir. Cami içindeki hünkâr mahfiline bağlanan bir hünkâr dairesi binanın doğusuna doğru çıkıntı yapmaktadır. İç bölümde belirli bir yüksekliğe kadar yer alan somaki mermer levhalar dikkati çekmektedir. Mihrabı kırmızı somaki, minberi ise renkli mermer oymalarla zenginleştirilmiştir.

Beylerbeyi Camii, i. Abdülhamid’in annesi Şermi Rabia Sultan’ın anısı için Mimar Mehmed Tarih Ağa’ya yaptırılmıştır (1778) ve Rabia Sultan’ın torunu II. Mahmud tarafından onartılmış-tır (1820-1821). Onarımı sırasında ikinci bir minare ile hünkâr dairesi ve mahfili eklenmiştir. Bir kubbeli camiin planı dört köşedir, duvarları kesme taştan yapılmıştır. Kubbe kasnağı dört duvardaki dört büyük kemer aracılığıyla köşelerdeki dört küçük yarım kubbeye yaslanan sekizgen bir tabana oturur. Mihrap, kıbie’yanındaki altı boş bırakılmış kemerin altında dışa taşkın olarak yapılmıştır. Üzerini büyük bir yarım kubbe örter. Ahşaptan yapılmış olan minber, vaiz kürsüsü, dolap kanun maun kaplama üzerine fildişi kakma süslemeleri vardır. XVI. yüzyıldan başlayıp çeşitli devirlere ait olan çinileri İstavroz Sarayı’ndan alınmadır. Büyük kubbenin ortasında asılı olan billur avizeyi Beyler bey’li Hasib Paşazade Hami Bey armağan etti. Camiin eklentileri arasında bir sıbyan mektebi (ilkokul) ve bir de hamam vardır. II. Mahmud devri onarımı sırasında civarına bir okul, bir muvakkithane ve kıyıdaki dört yüzlü çeşme eklenmişti.

Davud Paşa Camii, Sadrazam Koca Davud Paşa tarafından Davutpaşa’da Haseki ve Hekimoğlu Ali Paşa camileri arasında külliye olarak yaptırıldı(1485). Planı, tek büyük bir kubbeye eklenen beşli mihrap çıkıntısı ve yanlardaki ocaklı tabhane odalarından meydana gelir. Ocaklı odaların kubbeli girişleri ve son cemaat yeri vardır. Kubbesi 8 metre çapındadır. Sekiz köşe kasnakla dört duvara oturur. Mihrap çıkıntısı üstü yarım kubbeyle örtülü, beş köşelidir. Son cemaat revakı çok yüksek, kalın granit direklere oturur ve 7 metre genişliğindedir. Kesme taşlarla inşa edilen camiin ilgi çekici yanı oldukça ince kalem işçiliğidir. Yazılarda kullanılan renkler kırmızı, koyu yeşil ve sarıdır. Camiin kapısı üzerinde dört satır üstüne sekiz beyitlik Arapça bir kitabe vardır.

Camiin doğusunda, tamamen kesme taşlardan yapılan türbe sekiz köşelidir. Önünde iki sütun üzerine oturan kubbeli bir revakı vardır. Alt ve üstte yer alan on dört pencerenin etrafını silmeler çevirir. Kubbe ufak bir kasnakla duvara oturur. Türbenin içinde, mermer levhalardan yapılmış mezar yer alır. Camiin yanında birde medresesi vardır.

Firuzağa Camii, II. Bayezid‘in hazinedarı Firuz Ağa tarafından Atmeydanı yanında yaptırıldı (7497). Kapının üzerindeki kitabede yapıldığı tarih ile yaptıranın adı yazılıdır. Son zamanlarda önemli bir onarım gördüyse de eski şekli bozulmadı. Bursa’daki Kanberler Camii’nin (1459) planına benzeyen kare biçiminde bir plana sahiptir. İçte duvar kesişmelerinden doğan dört köşenin yukarı bölümlerine, dört bingi yapılmış, meydana gelen sekiz köşeli bir kasnak üzerine de bir kubbe kurulmuştur, içeriden kubbe doğrudan doğruya bingilere oturmuş görünür. Giriş tarafında dört sütun ve üç kemerli son cemaat yeri revakı vardır. Kapının sağ ve solunda altlı üstlü pencereler bulunur. Camiin cephesinde, ortada güzel bir kapı vardır. Bu kapı soğuk havalarda cemaati soğuktan korumak için küçük fakat ölçülü bir biçimde yapılmıştır. Camiin minaresi sol yandadır. Camilerde minare genel olarak sağ yanda bulunurken, burada sol yanda olması ilgi çekicidir. Minarenin bedeni dar ve uzun dikey yüzeylere ayrılmıştır. Bu tarz, daha sonra, klâsik üslûpta da görülür.

Hekimoğlu Ali Paşa Camii, I. Mahmud devrinde Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa tarafından Cerrahpaşa ile Kocamustafapaşa arasında Araboğlu Hacı Melidon Kalfa’ya yaptırılmıştır (1734). Üslûp bakımından klasik camilerinin aynıdır. Kare planda olan sahnı, altı ayağa dayanan altı kemerli, altıgen bir taban üstüne yapılmış büyük bir kubbeyle örtülüdür. Kıble yanından taşan bir bölümde mihrap bulunur. Kemerlerin arka yanındaki bölümler ve mahfillerin üstü, yarım kubbelerle kapatılmıştır.

Cümle kapısının içeriden sağ ve solundaki sofalar ve mahfillerin üstü ikişer küçük kubbe ile örtülüdür. Duvarları süsleyen çiniler, klâsik devrin çinileri kadar yüksek bir sanat niteliği taşımaz. Camiin revaklı bir son cemaat yeri vardır. Revakın sağında cami duvarı içinde bir minaresi bulunur. Yapı, barok etkisi gösteren son klâsik Osmanlı camilerinden biridir.

Camiin içinde XVIII. yüzyılın kalite bakımından pek iyi olmayan çinileri vardır. Cami bir külliye teşkil eder. Yanında kurucusunun türbesi, sebilden başka çok güzel bir avlu kapısı tonozu üstünde kütüphanesi bulunmaktadır.

Kılıç Ali Paşa Camii, Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa tarafından Tophane semtinde Mimar Sinan’a yaptırılmıştır (1580). Bayezid ve Süleymaniye camileri gibi, Sinan’ın Ayasofya şemasından esinlenerek yaptığı eserlerdendir, iç mekân, ortadaki merkezî büyük kubbenin ön ve arkasına eklenmiş iki yarım kubbeyle derinleştirilir. Merkezî kubbe dört pilpaye üzerine oturmak-tadır. Ayrıca kubbenin yükü döt büyük payanda kemeriyle dış duvarlara aktarılmıştır. Böylece taşıyıcı duvarlarda çok sayıda pencere açmak mümkün olmuştur. Sinan, bu camide Ayasofya plan şemasını bazı değişikliklerle uyguladı. Kılıç Ali Paşa Camii‘nin kubbe düzeni ve mekân etkisi oldukça değişiktir. Osmanlı mimarisinin ve Sinan’ın özgün örneklerinden biridir. Camiin yanında Kılıç Ali Paşa tarafından 1583’ yılında yaptırılmış bir de hamam vardır. Kubbesi düz yüzeyli alikalar üzerine oturur, Soyunmalığın karşı duvarı üzerinde iç hamama giden iki kapı vardır. Buradan soğukluklara girilir. Soğukluğun karşısındaki iki hücreden geçilerek altı köşeli sıcaklığa girilir. Ortada altıgen bir göbek taşı vardır. Hamamın büyük kubbesi kurşunla, küçük kubbesi ise kalın harç tabakasıyla bağlıdır.

Mahmud Paşa Camii, Fatih’in sadrazamı Mahmud Paşa tarafından Mahmud paşa semtinde bir külliye olarak yaptırıldı.(1464). Külliyeden bugün yalnız cami, hamam ve türbe kalmıştır. Camiin sahnı uzun dörtgen biçimindedir. Ortasından büyük bir kemerle iki kareye ayrılmış ve her biri köşe bingilerine oturan büyük kubbelerle örtülmüştür. Sahnın yanlarındaki kapılardan birer koridora geçilir. Bu koridorlar üzerinde tabhane odaları sıralanmıştır. Dışta iki büyük kubbe, on iki kenarlı kasnak üzerine oturmuştur. Diğer kubbelerin kasnakları sekiz kenarlıdır. Camiin beş kubbeyle örtülü revak sütunları yerine XIX. yüzyılda bir onarım sırasında barok taş payeler yapılmıştır. Bina, kesme taştan yapılmıştır. Yangınlarda harap olan bölümleri çeşitli devirlerde onarılmış ve bu arada camide bazı değişiklikler yapılmıştır. Son cemaat yerinde iki mihrap bulunur. Taç kapısında geniş bir mermer silme çerçeve vardır. Ahşap hünkâr mahfiliyle minare sonradan yapıldı. Mihrap ve minber XVIII. yüzyılda yenilendi. Eski kalem işlerinden bugün hiçbir iz kalmadı. 1939’da yeniden nakışlar yapıldı. Külliyeye ait medrese yıkılmış yerine bir okul yapılmış, yalnız dershane kısmı kalmıştır. Mahmud Paşa Külliyesi’nin hamamı ise Mahmud-paşa yokuşunun kenarında bulunmaktadır.

Mihrimah Sultan Camii, Kanunî Sultan Süleyman’ in kızı Mihrimah Sultan tarafından Üsküdar’da, Mimar Sinan’a yaptırıldı(1547). Camiin planı karedir. Orta kubbe, mihrap tarafından ve iki yandan birer yarım kubbeyle yonca yaprağını andıran biçimde yapıldı. Son cemaat yerini, sekiz sütuna dayanan beş kubbe örter. Yapının, sağ ve sol yanlarını çevreleyen ahşap tavanlı ve saçaklı ikinci bir revakı vardır. Şa-dırvan buradadır. Birer şerefeli iki minaresi ve hünkâr mahfili olan bir camidir.

Molla Çelebi Camii (Fındıklı,Camii), Molla Çelebi adıyla bilinen İstanbul Kadısı Mehmed Efendi tarafından Fındıklı semtinde Mimar Sinan’a yaptırılmıştır (1589). Merkezî kubbesi, dört sütuna dayanan beş yarım kubbeyle çevrilidir. Mihrabıçıkıntılıdır. 1958’de esastı biçimde onarıldı. Camiin önünde Koca Yusuf Paşa tarafından yaptırılmış olan sebil (1786), sonradan bu-radan alınarak karşı tarafa monte edildi (1958). Bu arada sağ tarafındaki Molla Çelebi Hamamı da yıktırıldı.

Murad Paşa Camii, Rumeli Beylerbeyi Has Murad Paşa tarafından Aksaray semtinde, Bursa’daki Orhan Bey Camii tipinde yaptırılmıştır (1466). Dörtgen planlı yapıda tuğla kullanıl-mıştır. Mekân iki bölümlüdür ve bu iki bölüm arasına konan kemere iki kubbe oturur. Her iki kubbe de dıştan iki kenarlı birer kasnak üstündedir. Yan-lardaki dört tabhane odasının kubbeleri düz bingilidir. Camiin ön cephesinde antik sütunlu ve beş kubbeli bir revak vardır. Sütunların ikisi pembe ve dördü yeşildir. Bursa kemerli olan kapı küfeki taşından, öğeleri mermerdendir. Yanındaki hamamı 1956’da yıktırılmıştır.

Nişancı Mehmed Paşa Camii, Karamani Mehmed Paşa tarafından Kum-kapı semtinde yaptırılmıştır (1475). Camiin duvarları kârgir, çatısı ve son cemaat yeri ahşaptır. Taştan olan minaresi camiin sağındadır. Camide değişiklik ve onarımlar yapılmıştır.

Piyale Paşa Camii, Kapdan-ı Derya Piyale Paşa tarafından Kasımpaşa Deresi sonunda, Okmeydanı dibinde’ yaptırılmıştır (1573). Sanat değeri bü-yüktür. Plan tertibi erken devir Osmanlı yapılarına benzer. Etrafını çeviren ince sütunlu iki kat halindeki tabakaları, üzerini örten eş büyüklekte altı kubbesi, giriş cephesinin tam ortasında duvarın üstünde yükselen minaresi ve İçindeki güzel çinili bir yazı şeridi, pencere alınlıklarındaki kalem işleri, mimari tertibin eskiye sadık oluşuna rağmen zengin ve yenilikler içeren bir eserdir. Mihrabını, XVIII. yüzyılın en mükemmel örneklerinden olan çiniler süslemektedir. Camiin etrafınıçeviren tekke, medrese, mektep, hamam ve sebil, tamamen yıkılmıştır. Kıble tarafındaki hazirede, yaptırıcısının türbesi bulunmaktadır.

Ramazan Efendi Camii (Bezirgânbaşı Camii, Hüsrevçelebi Camii), Mimar Sinan tarafından Kocamustafapaşa semtinde inşa edilmiştir (1585). Planı dikdörtgen olan camiin duvarları kesme taş ve tuğladan, çatısı ahşap, minaresi taştandır. Şadırvanın mermer şebekeleri ilgi çekicidir. Camiin duvarları XVI. yüzyılın ikinci yarısına ait çok güzel çinilerle süslüdür. Camiin naziresinde bulunan zaviyenin ilk şeyhi Ramazan Efendi olduğundan cami, bu adla anılır.

Sokullu Camii, Kadırga Limanı denilen yerde, Sadrazam Sokullu Mehmed Paşa‘nın eşi Esmahan Sultan için yaptırılmıştır (1572). Üzerinde bulunduğu arazinin eğimli oluşundan dolayı, kemerli ve merdivenli geçitler aracılığıyla dışarı ile bağlantıyı sağlayan medresenin pencereleri dış cephesinin altında dükkânlar bulunmaktadır. Yedi kubbeli son cemaat yerini takip eden harim duvarlara bitişik altı dayanağın meydana getirdiği altıgen üzerine oturan bir kubbe ile örtülmüştür. Bu yapının en önemli özelliğinden birisi bütün kısımlarını süsleyen çinilerdir. Pencere alınlıkları, minberin külahı, kubbeyi destekleyen kemerlerin aralarındaki bingilerin yüzeyleri, renkleri, motifleri ve yatırları eşsiz güzellikle olan çiniler ile kaplanmıştır. Camiin haziresindeki mezarlar arasında hankâh şeyhlerinden çoğunun mezarlarından başka, saraya mensup birçok kimsenin taşları ile, Sokullu sülalesinden Ahmed Bey (ölm. 167111672) ve Ömer Bey’in (ölm. 170811709) kabirleri görülmektedir.

Sultan Selim Camii, Kanunî Sultan Süleyman tarafından babası adına Mimar Acem Ali’ye yaptırılmıştır (7522). Kare planlı olan camiin kasnağı, pencereli ve dört duvara dayanan bir kubbeyle örtülüdür, iki yanında dokuzar kubbeli tabhane bölümleri yer alır. Camiin önünde kare planlı bir avlu ve bunun ortasında bir şadırvan vardır. Avlu, 18 sütunlu 22 kubbeyle çevrilidir. Camiin tek şerefeli çifte minaresi vardır. Camiin türbesi, I. Selimin ölümünden sonra yaptırıldı(1523) Yavuz Selim Türbesi de denen tek kubbeli yapı, cami mihrabının önünde yer alır. I. Selim’in sandukasının çevresi sedef işlemelidir. Sırma işlemeli örtüsü son devre aittir. Sanduka üstünde I. Selim’in kaftanı da vardır.

Yeni Valide Camii; klasik Türk mimarisinin son büyük eseri olup, Üsküdar’da III. Ahmed’in annesi Gülnuş Sultan için 1708-1710 yılları arasında yaptırılmıştır.

Sayfiye sarayları ve kasırlar
Özellikle yazın kısa bir süre oturmak için başta Boğaziçi olmak üzere şehrin çevresindeki sayfiye yerlerinde, irili ufaklı saraylar inşa olunmuştu. Bunların başında, Üsküdar ile Haydarpaşa arasında Salacak kıyılarında geniş bir alanı kaplayan Kavak Sarayı bulunmaktaydı. Kanunî devrinde var olan Üsküdar Sarayı ile Kavak Sarayı’nın münasebeti pek aydınlanamadığı gibi, III. Ahmed tarafından inşa edilen bu şimdiki Şemsi Paşa semtindeki Şerefâbâd Sarayı’nın da bu manzume arasındaki durumu açık olarak bilinmektedir. Ancak eski haritalarda müphem surette yeri ve tertibi sınırlı gravürlerin yardımı ile de denizden görünüşü öğrenilen Üsküdar Kavak Sarayı, Selimiye Kışlası’nın inşası ile, ortadan kalkmış ve bugün burada Harem iskelesi adından başka hiçbir anı kalmamıştır. Anadolu yakasının Marmara kıyısında, Fenerbahçesi, Beykoz’un, gerilerinde Kokat bahçesi kasırları da yok olmuştur. İli. Ahmed devrinde, Fındıklı’da, Emnâbâd, Defterdarburnu’nda Meşâtâbâd, Beşiktaş ile Ortaköy arasında Gülşenâbâd, Bebek’te Hümâyûnâbâd, Anadolu yakasında, Çubuklu’da Feyzâbâd, Kanlıca’da, yukarıda Mihrâbad, Çengelköy ile Beylerbeyi arasında Ferahâbâd ve İstavroz’da Şevkâbâd, Üsküdar burnunda Şerefâbâd kasırları yapılmış idi. Bunların bazılarının yerlerine sonraları Avrupai saraylar inşa edilmiştir.

Abdülmecid ve Abdülaziz devirlerinde ise, Boğaziçi saraylarının kârgir olarak yeniden inşaları büyük bir hız ile devam etmiştir. II. Mahmud tarafından tamamen Avrupa üslûbunda 1808’de inşa ettirilen Beşiktaş Sarayı’nın yıktırılması suretiyle, yerinde Abdülmecid 1853’te şimdiki Dolmabahçe Sarayı’nı yaptırmış ve burası geniş haremi, valide, kadın efendiler, şehzadeler ve veliahd daireleri, ağalar dairesi, mutfak, park, kayıkhane (1956’da yıktırıldı), tiyatro (1938’e doğru yıktırıldı), hatta geçit alaylarının seyri için cadde üzerindeki bir köşede, Çamlı Köşk ve ona bitişik bir Alay Köşkü yapılmıştır. Saray sultanlarının devamlı ikametgâhı olarak düşünülmüştür. Nitekim ortadaki muhteşem muayede salonu Avrupa saraylarının taht salonuna benzer bir şekilde inşa edilmiştir. Boğaziçi’nin Anadolu yakasında Abdülaziz için 1865’te yaptırılan Beylerbeyi Sarayı(Mimarı: Agop Balyan) bir yazlık saraydır. Eski çok muhteşem ahşap bir sarayın yerinde II. Mahmud tarafından kışlık saray olarak 1836’da Avrupa yeni-klâsik üslûbunda yapılan Çırağan Sarayı(Mimarı: Nigoğos Balyan) özellikle mermer işçiliği bakımından dikkati çeker. İçinde, V. Murad’ın 27 yıl yaşadığı bu sahil sarayı, II. Meşrutiyet’te Meclis binası olarak kullanıldığı sırada 1910’dayanarak, mahvolmuştur. Boğaziçi’ne hâkim bir arazide, güzel bir koruluğun içinde bulunan Yıldız Sarayı(Mimarı: Sarkis Balyan) ise, esasıIII. Selim’in annesi tarafından yaptırılan bir köşkün etrafında XIX. yüzyılda inşa edilen köşklerden meydana gelmiştir. Topkapı Sara-yı’nda oturmak istemeyen, Boğaziçi saraylarını da beğenmeyen II. Abdülhamid burasını tercih ederek, bu saray manzumesini birçok müştemilat yapılardan başka Şâle Köşkü(Mimarı: Sarkis Balyan), Malta Köşkü(Mimarı: Sarkis Balyan), Çadır Köşkü(Mimarı: Sarkis Balyan) gibi köşkler yapmak suretiyle genişletmiştir. Güzel ve zengin bir kütüphane, koleksiyonlar, hatta bir de Yıldız Sarayı porselen atölyesi gibi tesisler ile, bu manzume müstakbel bir Saray-ı cedid olarak düşünülmüş idi. Padişahların bazı yer veya müesseseleri ziyaretinde kısa müddet oturmaları için yapılan küçük kasırlardan en eskisi, Hasköy’de Aynalı Kavak Kasrı(Mimarı: Kirkor Balyan), Haliç’teki sahil saraylarının sonuncusu ve tek örneği olarak durmaktadır. Esası I. Ahmed zamanında Kapudan-ı Derya Halil Paşa taraf ından 1613’te kurulan Tersanebahçesi Kasrı sonraları çok rağbet görmüş, Venediklilerin hediye ettikleri aynalar ile süslendiğinden, Aynalı Kavak adj ile tanınmıştır. 1786’da I. Abdülhamid devrinde Koca Yusuf Paşa tarafından onartılan Aynalı Kavak Sarayı’nın geniş bahçesinin bir kısmı tersaneye verilerek, III. Selim devrinde buraya tesisler kurulmuş, fakat 1791’de yapılan Hasbahçe Köşkü bir duvar içine alınarak tersaneden ayrılmıştır. Bugün duran Aynalı Kavak Kasrı büyük Tersane sahil sarayından kalan son parçadır. Ancak kısa ikametler için kullanılan “binişkasırlarından” Anadolu yakasında Göksu Kasrı(Mimarı: Niğoğos Balyan), Tophane’de Tophane Kasrı, Beşiktaş civarında Ihlamır Kasrı(Mimarı: Nigoğos Balyan) vardır. Boğaziçi’nde Abdülaziz devrinde yeniden yapılan Kalender Kasrı’nın sadece harabesi durmakta, Alemdağı Av Kasrı, Dolmabahçe’de Küçük Çiftlik, Kadıköyü Fikirtepesi’nde Sultan Murad Köşkü ve Yoğurtçu Deresi kıyısında Ahşap Kasır ile Kâğıthane’de Abdülhamid için yaptırılan Poligon Kasrı son yıllardaortadan kalkmış bulunmaktadır.

Hayli geniş bir alana yayılan diğer bir sayfiye sarayı manzumesi de Kâğıthane Deresi kenarında sık bir koruluğun içinde yapılmış olan Kâğıthane sarayları idi. Burada eski bir köşkün yerinde III. Ahmed devrinde, Sadrazam İbrahim Paşa tarafından “Sadâbâd” adıyla, Avrupa’nın içinde çeşitli su oyunları olan saraylarını takliden bir saray yaptırılmış olduğu biliniyor. Tarihe ve özellikle edebiyata geçen bu sarayın en büyük özelliği önündeki Kâğıthane Deresi’nin muntazam bir taş kanal içine alınması ve ayrıca geniş koruluk içine sokulan ufak kanallarla tabii bir dere görünüşü verilerek, aralarda küçük gölcükler meydana getirilmesi idi. Diğer taraftan derenin suları tam sarayın önünde mermer bir sed ile kesilmiş ve suyun mermer çanaklardan dökülerek akması sağlanmıştır. Lâle Devri‘ni kapatan ayaklanmada harap olan bu saray, tekrar yapılmış, muhtelif değişikliklerden sonra, geçen yüzyılın içlerinde bir Avrupa sarayı mimarisi tarzında Abdülaziz devrinde bir defa daha inşa olunmuş idi. Son devirde Çağlayan Kasrı(Mimarı: Sarkis Balyan) adı ile tanınan bu saray, ancak mahdut günlerde kullanılıyordu. Tabii parkının ve içindeki su tesislerinin güzelliğine binasının ihtişamına rağmen, bu saray, bütün müştemilatı ile 1940-1941 yıllarında ortadan kaldırılmıştır. Az ileride bulunan imrahor Kasrı ise, birkaç yıl önce yıktırılmış idi.

Medreseler
Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi, Saraçhanebaşı’ndadır. Medrese etrafını kütüphane, sebil, hazire, türbe, sıbyan mektebi, çeşme, dükkânlar, şadırvan ve dershane-mescit sarmaktadır. Bu yapının da (1698-1699) sekiz köşeli bir mescit dershanesi bulunmakta, fakat buraya mahsus bir özellik olarak, bu binanın etrafını çepçevre revaklar çevirmektedir. Fatih’te Şeyhülislâm Feyzullah Efendi tarafından yaptırılan medrese de (1700) abidevi vasıfta bir yapıdır (şimdi Millet Kütüphanesi).

Kuyucu Murad Paşa Medresesi, Vezneciler’de 1606’da inşa edilmiştir. Medresede bir iskân odasının ucunda, sebil, türbe, mescit, dershane sıbyan mektebi ve dükkânlardan meydana gelmiştir. Muntazam taş bir inşaat ile, üçgen biçiminde dar bir alana yerleştirilen medrese son yıllarda onarılmış-sa da türbe, çatı ile örtülmüştür.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Medresesi’nin yapımına 1682 yılında başlanılmış, banisinin idamı yüzünden bir süre sürüncemede kaldıktan sonra 1690 yılında tamamlanmıştır. Medrese etrafında sekiz köşeli bir dershane mescit, bir sebil, geniş bir hazire, bir sıbyan mektebi ve dükkânlar bulunmaktadır. Caddenin genişletilmesi için dükkânlar son yıllarda yıkılmış ve hazire, cadde üzerinde iken, sebilin sağ tarafına alınmış, bu arada şimdi görülen pencereli taş duvarda inşa olunmuştur ki, aslında böyle bir unsur bu medresede mevcut değildi. Burada da mescit sekiz köşeli ve hücrelerden ayrı olarak avlunun bir kenarını işgal eder.

Rüşdem Paşa Medresesi, Cağaloğlu civarında, Rüsdem Paşa tarafından 1550 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. Dış duvarları, sekiz köşeli bir tertibe göre inşa edilen medresedir. Sekiz köşeli avlunun etrafında 22 hücre ile bir dershane-mescit sıralanmaktadır.

Seyyid Hasan Paşa Medresesi, Bayezid’dedir. Bunlardan ikincisi Türk barok üslûbunun başladığı safhanın eseri olarak, tezyinatında bu zevkin akislerini açıkça gösterir. Fakat bunun en önemli özelliği fevkani olarak inşa edilmiş olmasıdır. Altında güzel bir sebil ve dükkânlar bulunmaktadır. Özellikle dershane mescidi ile avlu, medriven ve sıbyan mektebinin bağlantısı çok ustalıklı ve o derecede de başarılıdır.

Çevri Kalfa Mektebi, Türk ampir üslûbunun güzel bir örneğidir. Sultan-ahmed Meydanı’na bakan bir köşede II. Mahmud tarafından kendisini kurtaran Cevrî Kalfa hâzırasına inşa ettirilen mermer cepheli yapıdır. Altında çeşme ve sebili ile, çok eski bir geleneğin devamcısı olmakla beraber, geniş pencereleri, Avrupai görünüşü ile, mektep mimarisinde XIX. yüzyılda başlayan yeni anlayışın bir örneğidir.

Kiliseden çevrilen camiler
1- Ayasofya
2- Kocamustafapaşa Camii (Aya And-rea Enti Krisi)
3- Fethiye Camii (Pammakaristos)
4- Fenariisa Mescidi
5- Eski imaret Camii (Pentepopto)
6- Zeyrek Camii (Pantokratoros)
7- Atikkocamustafapaşa Camii
8- Vefa Kilise Camii (Ayios Tiodoros)
9- Gül Camii (Ayia Teodosia)
10- Ahmedpaşa Mescidi
11- Kariye Camii (Hora Hristos Sotiras)
12- Kalenderhane Camii
13- imrahor Camii (Ayios Vapististo Studlo)
14- Küçük Ayasofya Camii (Aya Sergi-os ve Bakos)
15- isakapısı Mescidi
16- Kefeli Mescidi (Manuel veya Aya Nikola)
17- Sancakdar Mescidi
18- Manastır Mescidi
19- Bodrum Camii (Mireleon)
20- Arap Camii (Saint Paul veya San Dominiko)
Cami ve mescitler
Abbasaağa Camii (Beşiktaş, H. (1076-1665), Abbasağa Camii (Aksaray,XV. yüzyıl), Abdiçelebi (Çilingirler,Sankiyedim), Mescidi (Kocamustafapaşa, H. (9501-1543), Abdullahağa(istavroz) Camii (Beylerbeyi, XVI. yüzyıl), Abdullahefendi (Pişmaniye) Mescidi (Fındıklı, XVII. yüzyıl), Abdurrahmanağa(Paşalimanı) Mescidi (Üsküdar, H.(1180-1166), Abdülbaki (Bakiefendi)Mescidi (Üsküdar, H. (1054-1644), Abdülhamid (Meşrutiyet, Hamidiye) Camii (Şişli, H. 1313-1895), Abdülkadirefendi (Saçlıabdülkadirefendi) Mescidi(Eyüp, H. 944-1537), Abdülkerimefendi (Yeldeğirmeni) Mescidi (Kasımpaşa,H. 1000/1591), Abdüsselâm Camii (Halıcıoğlu, XVI. yüzyıl), Acıçeşme (Kertçelebi) Camii (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl),Acımusluk (Sahhafsüleymanefendi)Mescidi (Cağaloğlu, bugün kâğıt deposu olarak kullanılmaktadır),Ağa C.(Beyazıt,XV. yyJ.Ağa (Beşirağa) Camii (Cağaloğlu, H. 1158/1745), Ağa Camii (Ahırkapı, H. 961/1553), Ağa Camii (Beyoğlu, H. 1006/1597), Ağa Camii (Üsküdar, H. 1045/1635), Ağa (Hüsrevağa, Eskihamam) Mescidi (Üsküdar, yapıldığı tarih tespit edilememiştir),Ağaçaltı(Kireçburnu) Camii (Kireç burnu, H. 1320/1902), Ağalar Camii (Topkapı Sarayı, Erderun avlusu, XV. yüzyıl), Ağaçayın (Kasımçavuş) Mescidi (Kocamustafapaşa, XV. yüzyıl), Ağaçkakan (Iskenderçelebi) Camii (Kocamustafapaşa XVII. yüzyıl), Ağa Mescidi (Şile Ağva köyü, H. 1229/1813), Ahiçelebi (Kanlıfırın) Mescidi (Eminönü, XV. yüzyıl), Ahırkapı(Kapuağası) Mescidi (Ahırkapı, XVI. yüzyıl), Ahmed çavuş Camii (Şile), Ahmedçelebi (Aşçıbaşı) Camii (Otakçılar, H. 999/1590), Ahmedçelebi Mescidi (Üsküdar, H. 97511567), Ahmediye (Orta, Etmeydam) Camii (Etmeydanı, XVI. yüzyıl), Ahmediye Camii (Üsküdar, H. 1134/1721), Ahmedpaşa (Topkapı, Gaziahmedpaşa, Karaahmedpaşa) Camii (Topkapı, H. 966/1558), Ahmedpaşa (Kilise, Hıramiahmedpaşa) Camii (Çarşamba, H. 99911580), Akarca (İlyasçelebi Zaviyesi) Mescidi (Fındıklı,XVI. yüzyıl), Akarçeşme (Eminsinan)Mescidi (Gedikpaşa, XV. yüzyıl), Akbaba Mescidi (Beykoz, XVII. yüzyıl), Akbıyık Camii (Ahırkapı, XV. yüzyıl), Akıntıburnu (Tevfikiye) Camii (Akıntıburnu,H. 1248/1832), Akşemseddin Camii (Hırka/şerif civarı, XV. yüzyıl), Alaca Mescid (Galata, XVI. yüzyıl), Alaca (Gelibolulualaüddin, Ketenciler, Marpuççular, XV. yüzyıl), Alçakdam (Pürtelaşhasanefendi) Mescidi (Cihangir,XVI. yüzyıl), Alemdağ Mescidi (Üsküdar, yapıldığı tarih saptanamamıştır),Alibey karyesi Mescidi (Alibeyköyü),Alifakıh Camii (Kocamustafapaşa, XV.yüzyıl), AlikethüdafSar/yerj Camii (Sarıyer, XVII. yüzyıl), A\\oaşa (Ceditalipaşa, Semizalipaşa, Kurukavak) Camii(Eyüp, XVI. yüzyıl), Alipaşa Camii (İstinye, XVI. yüzyıl), Alipertek (Hamam)Mescidi (Rumelihisarı, H. 1177/1763),Alireis Mescidi (Anadolukavağı, H.1001/1592), Altunizâde Camii (Küçük çamhca yolu, H. 128111864), AlyanakTekkesi (Uzunyusuf) Mescidi (Mevlevihane kapısı, XV. yüzyıl), Amcazâde hüseyinpaşa Mescidi (Saraçhanebaşı, H. 111211700), Anadoluhisarı Camii (Anadoluhısarı, H. 1301/1883), Anadolukavağı Mescidi (Anadolukavağı,XVII. yüzyıl), Arabacılar (Hocahalilattar, Atlamataşı) Mescidi (Unkapanı, H.1025/1614), Arabacılar Kışlası(Nusretiye) Camii (Tophane, H. 1241/1825), Arakiyeci (Takyeci) Mescidi (Silivrikapı, XVII. yüzyıl), Arakiyeci (Kapıağası, Körbakkal, Takkeci) Mescidi (Üsküdar, XVI. yüzyıl), Arap (Camii-kebir) Camii (Galata, H. 97/715), Arapkapısı(Hacıhüseyinağa) Mescidi (Kocamustafapaşa, H. 1012/1603), Arpacı(Bursa Tekkesi) Mescidi (Bahçekapı, XV. yüzyıl), Aşariye (Kılıçalipaşa İskelesi) Camii (Beşiktaş, H. 1255/1839), Aşıkpaşa Camii (Cibali, H. 972/1564), Aşıkpaşa Tekkesi Mescidi (Fatih, XV. yüzyıl), Atikalipaşa (Sedefçiler) Camii (Çemberi i-taş XVI. yüzyıl), Atikalipaşa(Zincirlikuyu, Vasatalipaşa)Cam\\(Edirnekapı, H.906/1500), Atikmustafapaşa (Hazreti-cabir, Kocamustafapaşa) Camii (Ayvansaray, XVI. yüzyıl), Atikvalide (Valide-i atik) Camii (Üsküdar, H. 991/1583), Avniömer (Ömeravni, Kabataş) Camii (Kabataş, XVII. yüzyıl), Ayasofya Camii (Sultanahmet, 325), Ayaspaşa(Kadı,Kuiupibrahimefendi)Mes-cidi (Ayazpaşya, XVII. yüzyıl), Ayaz-ağa Köyü Camii (İstinye  Emirgân arası, H. 1324/1906), Ayazma Camii (Üsküdar, H. 1174/1760), Aydınkethüda(Yayla, Kurşunlu) Mescidi (Mevlanaka-pı, XVI. yüzyıl), Azapkapı(Sokullumehmedpaşa) Camii (Unkapanı, H. 985/1577), Babahaydar (Haydarbaba) Mescidi (Eyüp, XVI. yüzyıl), Babıâli (Naili, imamali) Mescidi (Cağaloğlu, XV. yüzyıl), Bâbüssaade Ağası(Selma-nağa, Horhor) Camii (Üsküdar, H. 912/1506), Bağodaları(Fatmahatun,Hacıfatmahatun) Mescidi (Kabataş, H.1117/1705), Balâ(Balâsüley-manağa) Camii (Silivrikapı, H. 868/1463), Balat (Ferruhkethüda) Camii(Balat, H. 970/1562), Balat iskelesi (Yusufsûcaüddin) Camii (Balat, XV. yüzyıl), Balçık Tekkesi Mescidi (Eyüp, H. 863/1457), BâHpaşa(Hümasultan) Camii (Fatih, H. 910/1504), Baltalimanı Camii (BaltalimanıXVIII. yüzyıl), Başı-büyük Köyü Camii (Erenköy, XIX. yüzyıl), Başmakçızâde (Ibnimeddas, Sa-lihpaşa) Mescidi (Unkapanı, XV. yüzyıl), Bayezid Gamii (Beyazıt, H. 907/912-1501/1506), Bayezid Mescidi (Galata, XVI. yüzyıl), Bayezidağa Camii (Topkapı, XV. yüzyıl), Bayezid-i cedid (Etyemez) Mescidi (Kocamustafapaşa Caddesi, XVI. yüzyıl), Bayezidkethüda Mescidi (Kadıköy, yapıldığı tarih sap-tanamamıştır.), Bayrampaşa Tekkesi Mescidi (Kasımpaşa, H. 915/1509), Behramçavuş Camii (Kadırga, H. 106611655), Behramçavuş(Feriköy) Camii (Feriköy, Hi 1317/1899), Behruza-ğa(Odabaşı, Has odabaşı)Cami\ (Şehremini,H. 970/1562), BekirpaşaDavudpaşa iskelesi)) Mescidi (Davutpaşa XVII. yüzyıl), Bekirpaşa Camii (Fatih, XVII. yüzyıl), Beşiktaş(Sinanpaşa) Camii (Beşiktaş, H. 963/1555), Bey (Selâ-hi, Sürahi, Siİahsörmehmedbey) Camii (Eyüp, XVI. yüzyıl), Beyrce,ğiz Mescidi (Çarşamba, çok eski olduğu bilinmek-tedir), Beylerbeyi Camii (Beylerbeyi, H. 1İ92/1785), Beykoz Camii (Beykoz, yapıldığı tarih bilinmemektedir), Beykoz-lualibey (Tepeköy, Paşabahçesi) Camii (Paşabahçe-Tepeköy), Bezirgânbaşı (Ramazanefendi, Kocahüsrev, Hüsrev-çelebi) Camii (Kocamustafapaşa, H. 994/1585), Bezmiâlemvalidesultan (Dolmabahçe) Camii (Dolmabahçe, H. 1270/1853), Bıçakçıalaüddin Camii (Haydar, XV. yüzyıl), Bodrum (Hacıhayreddin) Camii (Süleymaniye, XV. yüzyıl), Bodrumhanı Camii (Kapalıçarşı, Bodrum hanı, yapıldığı yıl saptanama-mıştır.), Bodrum ömer lütfi efendi Camii (Küçük Çamlıca, XIX. yüzyıl), Bostan (Şahu-geda) Camii (Langa, XVI. yüzyıl), Bostan (Bostancıbaşıaliağa, Bostanâli, Bostanîali) Camii (Kadırga, H. 966/1558), Bostancı(Kuloğlu) Camii (Bostancı, H. 1331/1912), Bastaniçi (Seferkethüda, Kethüda) Mescidi (Tophane, yapıldığı tarih saptanamamıştır.), Bulgurlu Mescidi (Üsküdar), Bulgurlu Mescidi (Üsküdar, XVII. yüzyıl), Burgazadası Camii (Burgazadası, H. 1373/1953), Burhaniye Camii (Beylerbeyi, yapıldığı tarih saptanamamıştır.), Bülbülderesi (Fevziye) Mescidi (Üsküdar, H. 1300/1882), Büyükaöa(Hamidi-ye) Camii (Büyükada, H. 1310/1892), Büyük Bakkaiköyü Camii (Kartal-Yakacık, H. 1372/1952), Büyükdere (Kara-kethüda) Camii (Büyükdere, XVIII. yüzyıl), Büyük İskele (Cevriusta, Hacımah-mud, Kaptanpaşa) Camii (Eyüp, H. 985/1577), Caferağa Camii (Kadıköy, H. 1318/1900 yıllarında yeniden yapılmıştır.), Caferağa (Yusuffakih) Mescidi (Topkapı, XV. yüzyıl), Cavidağa Camii (Ortaköy, H. 132411906),^ Cedidvalide (Yenivalide) Camii (Üsküdar, H. 1120-1122/1708-1710), Cencerecimu-hiddin Camii (Ayazağa), Cerrahmah-mudefendi (Çayırbaşı) Camii (Büyükdere fidanlığıönü, XVI. yüzyıl), Cerrahpaşa Camii (Cerrahpaşa, 1002/1593), Cezrikasımpaşa (Kasımpaşa) Camii (Eyüp, XVI. yüzyıl), Cibali (Sivrikoz) Mescidi (Cibali, yapıldığı tarih bilinme-mektedir.), Cihangir Camii (Cihangir, H. 967/1559), Çadırcı Mescidi(Kumkapı-Kadırga, XVIII. yüzyıldan önce veya bu yüzyılda yapılmıştır.)Çakırağa Camii (Aksaray, H. 884/1479), Çakırağa Mescidi (Kadıköy, tarihi bilinmemektedir.), Çakırcıbaşı (Doğancılar) Camii (Üsküdar, H. 966/1558), Çamlıca Camii (Büyük Çamlıca, H. 1316/1898), Çatalçeşme (Fena-rizâde, Mollafenari) Mescidi (Cağaloğ-lu, XV. yüzyıl), Çavuş(Seferçavuş) Mescidi (Balat, XV. yüzyıl), Çengelköy(Hacıömer) Mescidi (Çengelköy, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Çengelköy (Çınarlı) Mescidi (Çengelköy, H. 1251/1835), Çinili Camii (Üsküdar, H. 1050/1640), Çivizâde (kerimesi) Mesci-di Zeyrek, XVI. yüzyıl), Çırçır Mescidi (Fatih, H. 988/1580), Çoriulualipaşa (Kışla) Camii (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl sonu, XVIII. yüzyıl başı), Çoriulualipaşa Camii (Çarşıkapı, H. 112911716), Çubuklu Ocağı Mescidi (Çubuklu, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Çukurbos-tan (Hatipmuslihittin) Camii (Sultan, XVI. yüzyıl), Çukurcuma Camii (Tophane, XVI. yüzyıl), Daltaban (Kâtip-sinan) Mescidi (Aksaray-Lâleli, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Davudpa-şa Camii (Davudpaşa, XV. yüzyıl), Da-vudpaşa (Karadavudpaşa) Camii (Üsküdar, XV. yüzyıl sonu-XVI. yüzyıl başı), Dayahatun Camii (Mahmudpaşa civarı, H. 937/1530), Debbağlar (Konyalı biraderler) Mescidi (Üsküdar, H. 995/1586), Defderdar (Nazlımahmude-fendi) Camii (Eyüp, H. 947-948/1540-1541), Defderdarburnu (İbrahimpaşa, Ihmalpaşa) Mescidi (Anadoluhisarı-Beykoz-Hünkâr İskelesi, 1962 yılında yeniden yaptırılmıştır.), Demirhan (Kasapdemirhan) Mescidi (Zeyrek, XV. yüzyıl), Demirtaş(Timur-taş) Mescidi (Kantarcılar, XV. yüzyıl), Dereski Mescidi (Dereski köyü, XVI. yüzyıl), Dervişreis Mescidi (Istlnye, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Dervi-şali Camii (Karagümrük, XVI. yüzyıl), Deveoğlu (Hocahamza) Mescidi (Sü-leymaniye, XVI. yüzyıl), Dikilitaş Camii (Balmumcu), Dizdariye Camii (Kadırga, H. 910/1500), Dırağman (Tercümanyu-nus) Camii (Dırağman, H. 948/1541), Dökmeciler Camii (Eyüp, XVI. yüzyıl), Duhaniye (Duhanl) Mescidi (Kocamus-tafâpaşa, XVI. yüzylı), Dülgerleroğlu (Şemsûddlnhabibefendi) Camii (Fatih, XV. yüzyıl), Edirnekapı(Mihri-mahsultan) Camii (Edirnekapı, H. 970-973/1562-1565), Ekmekçibaşı(Dibek) Mescidi (Beşiktaş, XV. yüzyıl), Emanî Mescidi (Eğrikapı, XVI. yüzyıl), Eminbey (Gazihasanpaşa) Camii (Kasımpaşa, XVI. yüzyıl), Eminbey (Dibekli) Camii (Beyazıt, XV. yüzyıl sonu-XVI. yüzyıl başı), Emirbuharî Tekkesi Mescidi (Unkapanı, XVI. yüzyıl), Emirgân Camii (Emirgân, XVII. yüzyıl), Eski İmaret (Kilise) Camii (Fatih, XV. yüzyıl), Eski Yağkapanı(İbrahimpaşa, Makbulib-rahim paşa) Camii (Galata, XVI. yüzyıl), Etmeydanı Mescidi, XVI. yüzyıl), Evlicebaba Camii (Eyüp, XV. yüzyıl), Evliya (Hacıevliya) Camii (Mevleviha-nekapısı, XVII. yüzyıl), Eyübsuitan Camii (Eyüp, H. 863/1458), Faikbey Mes-cidi (Kadıköy, XIX. yüzyıl), Faikpaşa Camii (Kadıköy, XIX. yüzyıl), Fatih Camii (Fatih, H. 872-875/1467-1470), Fatih (Kazlıçeşme, Yedikule) Camii (Kaz-lıçeşme, XV. yüzyıl), Fatih Mescidi (Üsküdar, XV. yüzyıl), Fenayı Tekkesi (Yaldızlı Tekke) Mescidi (Üsküdar, H. 112611714), Fenerkapısı(Süzgeciyu-sufyazıcı) Mescidi (Fenerkapısı, XV. yüzyıl), Feneryolu (Tuğlacıbaşı) Camii (Feneryolu, H. 1308/1890), Feridunpaşa Camii (Üsküdar, XX. yüzyıl), Fethiye Camii (Çarşamba, XI. yüzyıl), Firu-zağa Camii (Tophane, XVI. yüzyıl), Fi-ruzağa Camii (Divanyolu, H. 896/1491), Fındıklı(Mollaçelebi) Camii (Fındıklı, H. 998/1589), Fıstıklı Mescidi (Beylerbeyi, XIX. yüzyıl), Fuadpaşa (Fazlıpa-şa Sarayı, Uzunşüca) Mescidi (Yereba-tan, XV. yüzyıl), Galibpaşa Camii (Erenköy, H. 1316/1898), Gedikabdi Mescidi (Kasımpaşa, H: 1031/1621), Gedikpa-şa (Divanıâli) Camii (Gedikpaşa, XVII. yüzyıl), Göksu Mescidi (Anadoluhisarı, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Göztepe (Hulusiefendi) Camii (Göztepe, H. 1320/1902), Göztepe Camii (Göztepe, H. 1294/1877), Gül Camii (Küçükmus-tafapaşa, Ayakapı, bir Bizans kilisesinden XVI. yüzyılda camie çevrilmiştir.), Gülfemhatun Camii (Üsküdar, XVI. yüzyıl), Gülşeni Tekkesi (Halevimehmedefendi, Helvacı Tekkesi) Mescidi (Şehremini, H. 1035/1622), Güzelcekasım-paşa (Cami-i Kebir, Kasımpaşa) Camii (Kasımpaşa, H. 947/1540), Hacıahmed Camii (Kasımpaşa, XVI. yüzyıl), Hacıalipaşa (Hamidiye, Cuma) Camii (Rami, H. 1310/1892), Hacıbayramkaftanî Camii (Aksaray, XV. yüzyıl sonu XVI. yüzyıl başı), HacıevhadHacivat) Camii (Yedikule, H. 983/1575), Hacıhamza Camii (Kocamustafapaşa, H. 985/1577), Hacıhasanzâdemehmedefendi Mescidi (Fatih, XV. yüzyıl), Hacıhatun Camii (Zeytinburnu, H. 1374/1954), Hacıhüsrev Camii (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl), Hacıkadın (Mihrişah) Camii (Kocamustafapaşa, H. 934/1527), Hacıkadın (Hızırbey) Camii (Unkapanı, XV. yüzyıl), Hacımahmudefendi Camii (Ortaköy, XX. yüzyıl), Halıcıhasan (Kaliçecihasan) Mescidi (Çarşıkapı, XV. yüzyıl sonu, XVI. yüzyıl başı), Hamidiye (Yıldız) Camii (Yıldız Sarayı karşısı, H. 1303/1885), Handanağa (Kuşkonmaz) Mescidi (Hasköy, XV. yüzyıl), HasanhfiseylnJHocakasım günani, Meydancık)Camll (Edirnekapı, XV. yüzyıl), Hasanpaşa Mescidi (Kefeliköyü, XVI. yüzyıl), Haseki Camii (Haseki, H. 946/1539), Haticehatun Camii (Zeytinburnu, H. 1374/1954), Haticehatun (Haticehasnahatun) Mescid’ (Üsküdar, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Haydarağa (Haydarkethüda) Mescidi (Kocamustafapaşa, XVI. yüzyıl), Haydarpaşa Mescidi (Haydarpaşa, XVIII. yüzyıl), Ha-zinedar (Serencebey) Mescidi (Beşiktaş, H. 1113/1701), Hekimoğlualipaşa Camii (Fatih, H. 1147/1734), Hendek (Hocaali) Mescidi (Tophane, yapıldığı tarih bilinmemektedir.), Heybeliada Camii (Heybeliada, H. 1354/1935), Hidayet Camii (Eminönü, H. 1229/1813), Hırkaişerif Camii (Karagümrük, H.1268/1851), Hocapaşa(Hocaüveys) Camii (Sirkeci, XVI. yüzyıl), Hoşkadem (Sekbanbaşımehmedağa) Mescidi (Şehzadebaşı), Hubyar Mescidi (Eminönü, H. 87811473), Humbaracıyan (Mihrişahsultan, Halıcıoğlu) Mescidi (Haltcıoğlu, H. 1208/1793), Hüdayiazîzmahmudefendi Tekkesi Camii (Üsküdar, H. 1007/1598), Hürremçavuş Camii (Hırka-i şerif, Keçeciler, H. 970/1560), Hüsambey (Sunullahefendi, Tezgâhçıar) Camii (Fatih, XVI. yüzıl sonuXVII. yüzyıl başı), ibadullah (Seyyidalireis) Camii (Kasımpaşa, H. 997/1558), İbrahimağa Çayırı Mescidi (Haydarpaşa, H. 988/1580), ibrahimpaşa (Hadımibrahimpaşa) Camii (Silivrikapı, H. 958/1551), ibrahimpaşa Darülhadis Mescidi (Şehzadebaşı, H. 1132/1720), ibrahimpaşa (Muhsinehatun) Camii (Kumkapı, H. 939/1532), İhsaniye Camii (Üsküdar, H. 1169/1755), imamhanı Mescidi (Beyazıt, XV. yüzyıl sonu XVI. yüzyıl başı), incirköyü Camii (Beykoz Paşabahçe, XVIII. yüzyıl), Ishakpaşa Camii (Ayasofya, Bâb-ı Hümayûn’un sağında, XV. yüzyıl), iskele (Hacıkema-leddin) Camii (Rumelihisarı, H. 11591 1746), İskele Camii (Kasımpaşa, tarihi bilinmemektedir), Islâmbey Camii (Eyüp, H. 925/1519), ismailefendi Camii (Sultanselim, çarşamba H. 1138/1725), ivazefendi (Kvzıskerivazefendi, Manavivazefendi) Camii (Eğri kapı Ayvansaray, H. (994/1585), Kabakulak (Muhtesipiskender) Camii, (Karagümrük, XV. yüzyıl), Kadıhüsamed-din (çamaşırcı) Camii (Şehzadebaşı, XVI. yüzyıl), Kadıköy (Osmanağa) Camii, (Kadıköy, H. 1021/1612), Kadısadi Mescidi (Dırağman, XVI. y.y.), Kadirîhan Mescidi (Cihangir, XVII. yüzyıl), Kâğıthane karyesi (Dayahatun) Mescidi, (Kâğıthane, 951/1533), Kalenderhane Camii (Şehzadebaşı, XV. yüzyılda bir Bizans kilisesinden camie çevrilmiştir), Kalyoncular Kışlası(Cezayirli-hasanpaşa) Camii (Kasımpaşa, Kalyoncular Kışlası, H. 1198/1783), Kandilli Camii (Kandilli, H. 1165/1751), Kanlıca (Iskenderpaşa) Camii (Kanlıca, H. 978/1570), Kantarcılar Mescidi (Kan-tarcılar, V. yüzıl), Kapıağası(Davudağa) Mescidi (Eyüp Nlşancası, XVI. yüzyıl), Kaptanpaşa (Kaymakmustafapa-şa) Camii (Üsküdar, XVI. yüzyıl), Kaptanhasanpaşa (Divittar) Camii (Haydar, H. 1300), Kaptanhasanpaşa Camii. (Kadıköy, H. 1321/1903), Karabaş Camii (Hırkaişerif, XVII. yüzyıl), Karabaş Tekkesi Mescidi (Tophane, XVI. yüzyıl), Karaçaahmed (H af izah medpaşa) Ca-mii (Üsküdar, Karacaahmet, ikinci yapılış H. 1272/1855), Karaderviş(Çarşı) Camii (Bakırköy, H. 1010/1601), Karagümrük (Mesihpaşa, Fetva Emini) Camii (Karagümrük, H. 993  99711585 -1588), Karakaş Mescidi (Rumelikavağı, XVII. yüzyıl), Karamustafapaşa Darülhadis Camii (Çarşıkapı, H. 1111/1690), Karaimam (Sahhafmuhiddin, Karamanlı) Mescidi (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl), Karaki (Hûseyinağa, Kilecihüseyinağa) Mescidi (Salkımsöğüt, ikinci yapılış H. 1288/1871), Karanlık (Hacımimi) Mescidi (Galata, XVI.yüzyıl), Kariye (Kahriye) Camii (Edirne kapı, XV. yüzyılda bir Bizans kilisesinden camie çevrilmiştir), Kartal (Hacıahmed, Sultanmahmud) Camii (Kartal,XVIII. yüzyıl sonu, XIX. yüzyıl başı), Ka-sapilyas Camii (Kocamustafapaşa, XV.yüzyıl), Kasaplar (Merzifonîkaramustafapaşa) Mescidi (Yedikule  Kazlıçeşme, XVII. yüzyıl), Kasımçavuş(Eski Yeni Camii) Camii (Eyüp, XVI. yüzyıl), Kâtipkasım Camii (YenikapıLanga, XV.yüzyıl sonu XVI. yüzyıl başı), Kazancı Mescidi (Sıraselviler Taksim, XVI.yüzyıl), Keçeci (Keçemehmedağa)Mescidi (Hasköy).Kefeli Camii (Edirnekapı, bir Bizans manastırından camie çevrilmiştir, XVI. yüzyıl), Kemalpaşa Camii (Aksaray, XV. yüzyıl), Kemankeşmustafapaşa Camii (Galata, XVII. yüzyıl), Kepenekçisinan Mescidi (Kantarcılar, H. 953/1546), Kerimehaîun Camii Çengelköy, H. 1168/1754), Ketânizâdeömerpaşa Mescidi (Cihangir, H. 1102/1690 veya 1122/1710), Kethüdakadın (Canfedakadın) Camii (Karagümrük. H. 992 I 1584), Kısıklı Mescidi (Üsküdar, KısıklıXVI. yüzyıl), Kızılmescit (Kiremitçisüleyman Mescidi) (Eyüp, H. 9898/1581), Kızsi Minare (Kiremitçibaşı) Mescidi (Horhor Caddesi, XV. yüzyıl), Kiçihftün Mescidi (Haseki, XV. yüzyıl), Kilise Camii (Vefa, X  XI. yüzyıl), Kirazlı(Süleymansubaşı, Karcısüleyman) Mescit (Süleymaniye, yapıldığı yıl bilinmemektedir), Kiremitçi (Kızıl Minare) Mescidi (Hasköy, H. 1000/1591), Kitabhane Mescidi (Koska  Lâleli, H. 1176/1762), Kocamustafapaşa(Sünbûlefendi) Camii (Kocamustafapaşa, VI VIII. yüzyıllara ait manastırdan, H. 895/1489 yılında camie çevrilmitir), Koltukçu Mescidi (Kasımpaşa), Kozyatağı Camii (Göztepe, H. 1314/1896), Köçek (Ahmedağa, Hacı köçek) Camii (Mahmudpaşa Yokuşu,XV. yüzyıl), Köprülü Mescidi (Çember-litaş, H. 107011659), Kulebahçe (Kuleli Ocağı) Mescidi (Kuleli, H. 1133/1720),Kumrulu Mescit (Fatih, XV. yüzyıl), Kuruçeşme (Tezkereciosmanefendi) Camii (Kuruçeşme, XVIII. yüzyıl), Kurşunlu Mahzen (Yeraltı) Camii (Galata, birBizans kilisesinden H. 1148-1735 tarihinde camie çevrilmiştir), KüçükAyasofya Camii (Küçûkayasofya, birBizans kilisesinden 1505’te camieçevrilmiştir), Küçük Efendi (Fevziye,Hacıarşidefendi) Camii (Kocamustafapaşa, H. 1241/1825), Küçükmustafapaşa (Mollahüsrev) Mescidi (Küçük mustafapaşa Caddesi, XV. yüzyıl), Küçükpiyale Mescidi (Kasımpaşa, H.972/1564), Küçükselimiye (SelimiyeTekkesi, Çiçekçiler) Mescidi (Üsküdar,Karacaahmet, H. 1250  1251/1834 1835), Küçükyalı Camii (Küçükyalı,XIX. yüzyıl), Kürkçü Camii (Topkapı,XVI. yüzyıl), Kürkçü(Hacıisa) Mescidi (Balat, XV. yüzyıl), Kürkçü başı(Hacı-hüseyinağa) Mescidi (Yedikule, H.1022/1613), Kürkçübaşı Mescidi (Kireç burnu, XVI. yüzyıl), Lâleli Camii (Lâleli H. 1173-11 7711759 – 1763), Lütf i paşa (Defderdarahmedçelebi) Mescidi(Çapa, H. 924/1518), Maçka Mescidi(Şenlikdede) Mescidi (Maçka, yapıldığı yıl bilinmemektedir), Mahmudiye Mescidi (Sütlüce H. 967/1569), Mahmudpaşa Camii (Mahmudpaşa, H. 867/1434), Makasçılar(Hocapirî) Mescidi (Çarşıkapı, Makasçılar, XVII. yüz yıl), Maicı(Şamdancıhasanağa, Çırağı) Mescidi (Yedikule, H. 1100/1688), Maltepe Cumhuriyet Camii (Maltepe, H. 1141/1728), Mecidiye Camii (Çırağan Sarayı arkası, H. 1265/1848), Mecidiyeköy Camii (Mecidiyeköy, H. 1306/1888), Mehmedağa Camii (Çarşamba, H. 995/1585), Mehmedpaşa (Paşaçelebi, Hocagıyasüddin) Camii (Süleymaniye, XV. yüzyıl), Mehmedpaşa (Sokullumehrnedpaşa, Şehidmehmedpaşa) Camii (Sultanahmed, H. 979/1571), Mercanağa (Darûssaadeağası) Camii (Beyazıt, H.1133/1720 yılında ikinci kez inşa edilmiştir.), Merdivenli (Çakırağa) Camii (Kapalıçarşı Yorgancılar, yapıldığı yıl bilinmemektedir.), Merkezefendi Tekkesi Mescidi (Merkez efendi, H. 920/1514), Meryemzâde Mescidi (Beykoz, yapıldığı yıl bilinmemektedir.), Mesihpaşa Camii (Karagümrük, H. 994/1585), Meşeli (Tekyeciahmedçelebi, Arakiyeciahmedçelebi) Mescit (Kocamustafapaşa, XVI. yüzyıl), Mihrimahsultan Camii (Üsküdar, H. 954/7547J,Mihrimah Camii (Merdivenköy, XVI. yüzyıl), Mihrişah Camii (Boyacıköy, XVIII. yüzyıl), Mimar (Mimarcemali, Esirali, Sünniesirali) Camii (Mevlanakapı, H. 930/1532), Mimarağa (Sinekti, Nabiçelebi) Mescidi (Vefa, XV. yüzyıl), Mimarhayreddin Mescidi (Çarşıkapı, XV. yüzyıl sonu XVI. yüzyıl başı), Mirahur (İmrahor) Mescidi (Üsküdar, H. 100611597), Mirzazâde Camii (Üsküdar, H.1141/1728), Mollaaşki Mescidi (Balat, XV. yy.), Mollahüsrev Mescidi (Vefa, XV. yy.), Müftüali (Zenbillialiefendi) Mescidi (Küçükmustafapaşa, XVI. yüzyıl), Müzevvir(Süleymansubaşı, Münzevi Karcısüleyman) Mescidi (Eyüp Nişancası, XVI. yüzyıl), Muameleci Mescidi (Mesihpaşa civarı’, XVII. yüzyıl), Muradmolla Tekkesi Mescidi (Çarşamba XVIII. yüzyıldan önce inşa edilmiştir), Murtazaefendi Tekkesi (Kaşger Tekkesi) Camii (Eyüp, H. 1158/1745), Muradpaşa Camii (Aksaray, H. 870 – 87611465  1471), Nasuh Tekkesi C. (Üsküdar, Doğancılar, H. 1097/1685), Nazmi Tekkesi (Yavaşçam ahmedağa) Mescidi (Şehremini, XVI. yy.), Neslişah Camii (Edirnekapı, XVI. yy.), Neslişah Mescidi (Istinye, H. 9471 1540), Nişancıpaşa (Boyalımehmetpaşa, Mehmedpaşa Nişancı) C. (Fatih, H. 992  997/1584 -1587), Nişancılar (Nişancımustafapaşa) Camii (Eyüp, H. 950/1543), Nişancımehmedpaşa Camii (Kumkapı, H. 880/1475), Nuruosmaniye (Osmaniye) Camii (Cağaloğlu, H. 1161  1169/1748-175), Okçumusa Camii (Karaköy, Bankalar Cad. XV. veya XVII. yüzyıl), Orhaniye Kışlası Camii (Yıldız Sarayı arkası, H. 1302/1884), Ortaköy (Büyükmecidiye) Camii (Ortaköy, ikinci kez, H. 1134/1721 tarihinde yapılmıştır.), Örtaköy Mescidi (Orta köy, XX. yüzyıl başı), Osmanreis Camii (Tarabya, ikinci kez H. 1321/1903) yılında yapılmıştır.), Özbekler Tekkesi (Buhara Tekkesi) Mescidi (Sultanahmet, H. 1104/1692), Paşabahçesi Camii (Paşabahçe, H. 1177/1763), Pazarbaşı Mescidi (Üsküdar, XVIII. yüzyıl), Pirîpaşa Mescidi (Sütlüce, H. 927/1520), Pişmaniye Mescidi (Kasımpaşa), Piyalepaşa (Tersane) Camii (Kasımpaşa, H. 981/1573), Raifağa (Hacımehmedraifağa, Iclâliye) Camii (Maçka, H. 1293/1876), Rasimpaşa Camii (Kadıköy, H. 133911920), Reşidpaşa Camii (Emirgân, H. 1277/1860), Rummehmedpaşa Camii (Üsküdar, H. 876/1471), Rüstempaşa Camii (Tahtakale, H. 969/1561), Sad’âbad (Kâğıthane) Camii (Kâğıthane, XVIII. yüzyıl), Sağrıcılar (Yavuzersinan) Camii (Unkapanı, XV. yüzyıl), Saka Çeşmesi (Sultan III. Mustafa, Çakmakçılar) Camii (Çakmakçılar, XVIII. yüzyıl), Sakızağa (Sahhafmuslihiddin) Camii (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl), Samanveren (Hocasinan) Mescidi (Uzunçarşı Cad. XV. yüzyıl), Sankiyedim (Mehmedşakirefendi, Keçecihayreddin) Mescidi (Fatih, ikinci kez H. 1380/1960 yılında yapılmıştır.), Sarıbeyezit Camii (Unkapanı, H. 865/1460), Sarıkadı Karyesi (Sarıgazi) Mescidi (Üsküdar, XVI. yüzlı), Sef eri koz (G ümrük) Mescidi (Kasımpaşa, XVII. yüzyıl), Sekbanbaşı(Yakubağa) Mescidi (Koska, XV. yüzyıl), Selamiçeşme Camii (Selamiçeşme), Selâmiye Camii (Üsküdar, H. 1088/1677), Selimiye Camii (Üsküdar  Selimiye, H. 121911804), Seyyidömer Camii (Altımermer, H. 896/1490), Sinanefendi (Muhşisinan) Mescidi (Anadoluhisarı, XVI. yüzyıl), Sinanpaşa Mescidi ‘Okmeydanı, H. 98711579), Sirkeci (Z’mcirlikuyu) Mescidi (Kasımpaşa  Kulaksız, XVII. yüzyıl), Sirkecibaşı Mescidi (Taksim, Sıraselviler, XVIII. yüzyıl), Sittihatun Mescidi (Silivrikapı, XVI. yüzyıl), Sofular (Sofualiçavuş) Mescidi (Eyüp, H. 869/1464), Sofular (Mollahüsrev) Mescidi (Aksaray  Sofular, XV. yüzyıl),Soğanağa Mescidi (Beyazıt, XV. yüzyıl sonu XVI. yüzyıl başı), Solak sinan Mescidi (Üsküdar, H. 954/1547), Sormagir odaları(Kaptan ibrahimağa), Mescidi (Beşiktaş, H. 103211622), Sultanmustafa (iskele) Camii (Kadıköy, H. 1174/1760), Suadiye Camii (Suadiye, H. 1325/1907), Sultan (Abdrülvedud, Veddu, Haticesultan) Camii (Def-derdar, XV. yüzyıl), Sultanamed Camii (Sultanahmet, H. 1018-1025/1609-1616), Sultanselim Camii (H. 929/1522), Süleymaniye Camii (Süleymaniye H. 96511557), Sûleymanpaşa (Şehidsülev-manpaşa) Camii (Üsküdar, H. 109b,’ 1686), Sürurî Mescidi (Beyoğlu, H. 96911561), Sütlüce (Mahmudçavuş) Camii (Sütlüce, H. 945/1538), Şahkulu Mescidi (Beyoğlu- Tünel, XVII. yüzyıl), Şahsultan Camii (Davudpaşa, H. 935/1528), Şahsultan Camii (Eyüp, H. 93611555), Şehsuvar Camii (Galata -Kuledibi, XV. yüzyıl). Şehzadebaşı Camii (Şehzadebaşı, H. 950-955/1534-1548), Şemsipaşa (Kuşkonmaz) Camii (Üsküdar, H. 988/1580), Şepsafa Camii (Şeyh Camii (Üsküdar, XVI. yüzyıl),Şeyhmurad (Darülmesnevi, Mesnevihane) Camii (Sultahselim, H. 12601 1844), Şeyhsüleyman Mescidi (Fatih, XV. yüzılda bir kiliseden caime çevrilmiştir), Şucağbağı Mescidi (Acı badem, XVII. yüzyıl), Tahtakadı(Tahtakadı, Kadımehmedefendi) Camii (Ka-sımpaşa, XV. yûzıl), Tahtam i nare (7a-nuşvar Tekkesi) Mescidi (Balat, XV. yüzyıl), Tahiriye (Tahirağa) Mescidi (Fatih, h. 1149/1736), Takyeci Mescidi (Ortakçılar), Tantavi Camii (Rami, H 1307/1889), Taşçılar Camii (Üsküdar XVI. yüzyıl), Tatlıkuyu (Esirkemal) Mescidi (Gedikpaşa, XV. yüzyıl), Tatlıkuyu(Kâtipmuslihiddin) Mescidi (GurebaHastanesi civarı, H. 956/1561), TavaşîMescidi (Kumkapı, XVII. yüzyıl), Tava-şîhasanağa Camii (Üsküdar, H. 95511568), Tekneciler Mescidi (Zindanka-pı, XV. yy.), Tekke Mescidi (Cağaloğlulu, XVI. yüzyıl), Tellitabye (Yukarı) Camii (Tellitabye, H. 1291/1874), Terkim(Iskenderpaşa) Mescidi (Fatih, 91111505), Terziler Kârhanesi (Hayyattini -Hassa) Camii (Sultanahmet, ilk yapılışXVI. yüzyıl, ikinci yayılış H. 1337/1918 yılındadır), Teşvikiye Camii (Teşvikiye – Nişantaş, H. 1209/1794), Topçular Mescidi (Eyüp, Topular, XV. yüzyıl), Tumtum Mescidi (Tophane, XVII.yüzyıl), Tophane (Kılıçalipaşa) Camii(Tophane,. H. 988/1588), TunusbağıMescidi (Üsküdar  Tunusbağı, yapıldığı yıl bilinmemektedir), Turşucu (Hü-seyinçelebi) Camii (Halıcıoğlu, XVII.yüzyıl), Tutilâtif Mescidi (Keçeciler,XVII. yüzyıl), Uskumru Köyü Camii (Sarıyer  Maden, yapım yılı bilinmemektedir), Uzuncaova (Tuzbaba, Rumeli)Mescidi (Beşiktaş, yapım yılı bilinmemektedir), Üçbaş(Nureddinhamza)Mescidi (Karagümrük  Zincirlikuyu, H.932/1532), Üçmihraplı(Kazancılar, Ho-cahayreddin) Camii (Unkapanı, H. 874-888/1469-1478), Ümraniye Köyü Camii(Üsküdar-Kısıklı, H. 1315/1897), Ürya-nizâde Mescidi (Kuzguncuk, XIX. yüzyıl), Üskübiye (Mehmedağa, Yerebatan) Mescidi (Ayasofya – Yerebatan,XV. yüzyıl), Üsküplü (Çakırağa) Mescidi (Cibali, XV. yüzyıl), Valide (Pertevniyalvalidesultan) Camii (Aksaray, H.1288/1871), Rumelikavağı, Yusufağa)Camii (Vaniköy, H. 1076/1665), Veledi-karabaş Mescidi (Mevlanâkapı, ikincikezH. 1321/1903 yılında inşa edilmiştir), Vezihranı(Fazılahmedpaşa) Mescidi (Çemberlitaş – Vezir Hanı, XVII.yüzyıl), Vidoz Camii (Davudpaşa, XVII.’yüzyıl), Vişnezâde Camii (DolmabahçeSarıyıüstü, H. 1075/1664), YahyaefendiCamii (Beşiktaş, XVI. yüzyıl), Yahya-kethüda Camii (Kasımpaşa, XVI. yy.),Yalı Köyü Mescidi (Beykoz Hünkâr iskelesi, yapım yılı bilinmemektedir), Yar-hisar (Kadıçeşmesi) Mescidi (Fatih, H.866/1461), Yatağan (Hacıilyas) Camii(Eğrikapı, XV. yüzyıl), YavaşçaşahinCamii (Uzunçarşı, XV. yüzyıl), Yayla(Kanburmustafa) Camii (Fatih, XVII.yüzyıl), Yazıcı(Müeyyedzâde) Camii(Galata, XVI. yüzyıl), Yazıcı(Kâtipmuslihiddin) Camii (Fethiye, XVI. yüzyıl),Yedikule (Kule) Camii (Yedikule içi,XV. yüzyıl), Yeni (Turhanhaticesultan,Yeni Valide) Camii (Eminönü, H. 10741 1663), Yenjköy Osmaniye Camii (Bakırköy, Osmaniye yolu, XIX. yüzyıl sonu, XX. yüzyıl başı), Yenimahalle (Hacıhüs-rev, Ümmihanhatun) Mescidi (Eğrika-pı), Yeşilköy (Mecidiye) Mescidi (Yeşilköy, H. 1327/1909), Yıldızdede Mescidi (Bahçekapı, XV. yüzyıl), Yolgeçen Mescidi (Altımermer, H. 961/1559), Yo-rus Kale Mescidi (Kavak civarı, XV. yüzyıl sonu – XVI. yüzylı başı), Yuşadağ Mescidi (Beykoz – Yuşa Tepesi, H. 1169/1755), Zalmahmudpaşa Camii (Eyüp, H. 959/1551), Zeynebhatun Camii (Eyüp, H. 945/1538), Zeynebsultan (Ruhisultan) Camii (Gülhaneparkı kar-şısı, H. 1183/1769), Zekeriya Köyü Camii (Bûyükdere, Zekeriyaköyü, XVI. yüzyıl), Zihkirci Mescidi (Altımermer, .X V. yüzyıl), Zihni paşa (Erenköy) Cam i i (Erenköy, H. 1320/1902), Zühdüpaşa (Kızıl toprak) Camii (Kızı I toprak, H. 1301/1883).
Türbeler
Abdülhamid I. Türbesi (1789: Bahçekapı), Abdülmecid Türbesi (1861), Ahmed I. Türbesi (1620, Sultanahmet Camii bahçesinde), Barbaros Türbesi (Mimar Sinan, 1546: Beşiktaş Meydanı’nda), Bayezid II. Türbesi (7572: Bayezid Camii’nin mihrap tarafında), Cedid Hayatin Türbesi (Eminönü’nde Yenicami arkasında), Deftarî Mustafa Paşa Türbesi (Şehzade Camii bahçesinde), Emir Buhari Türbesi (1779: Fatih’te Emir Buhari Sokağı’nda), Eyüp Sultan Türbesi (1458: Eyüp Sultan Camii karşısında), Fatih Türbesi: (Fatih Camii’nin mihrap tarafındaki bahçede bulunan türbe zamanla yıkıldığından veya yer sarsıntısı, yangın, vs. gibi sebeplerle çökmeye yüz tuttuğundan 1784 yılında I. Abdülhamid tarafından yeniden yapılmıştır), Fuatpaşa Türbesi: (Sultanahmet’te: 1869), Gazi Osman Paşa Türbesi: (Fatih’te Fatih Camii bahçesinde), Gülbahar Hatun Türbesi: (1782 yılında yeniden yapılmıştır: Fatih Türbesi ile karşı karşıyadır), Gülistan Sultan Türbesi: (XIX. yüzyıl ilk yarısı: Fatih Camisi mezarlığı içinde), Güzelce Ali Paşa Türbesi: (Beşiktaş’ta Yahya Efendi Türbesi Mescidi bitişiğinde: XVII. yüzyıl), Havatin Türbesi: (Yeni Camii arkasında: XIX. yüzyıl), Hürrem Sultan Türbesi (1558: Süleymaniye Camii arka bahçesinde), Hüsrev paşa Türbesi (7545: Fatih’te), Kanunî Türbesi (7566: Süleymaniye Camii mihrap tarafındaki bahçede), Karaca Ahmed Türbesi (XIV. yüzyıl: 1866 yılında onarılmıştır; Üsküdar’da KaracaahmedMezarlığı’nda),Lâleli türbesi(Aksaray’da: XVIII. yüzyıl), Mahmud II. Türbesi: (1840: Divanyolu’nda), Mahmud Paşa Türbesi: (7473: Mahmud Paşa Camii arka bahçesinde), Mehmed V. Türbesi: (7970: Eyüpsultan’da Boyacı Sokak’ta), Mehmed III. Türbesi: (7603; Ayasofya Camii bahçesinde), Merkez Efendi Türbesi: (XVI. yüzyıl: Mevlanâkapı karşısında, surlar dışındaki Merkez Efendi mezarlığının arkasında), Mimar Sinan Türbesi: (7588: Süleymaniye Camii’nin eski Ağalar Kapısı’nın karşısında), Murad III. Türbesi: (XVI. yüzyıl: Ayasofya Camii bahçesinde), Mustafa I. ve İbrahim Türbesi: (XVII..yüzyıl: Ayasofya Camii girişi kapısı sağında), Mustafa Reşid Paşa Türbesi (7577: Kasımpaşa; Piyalepaşa Mahallesi), Rüstem Paşa Türbesi: (Şehzade Camii bahçesinde), Selçuk Sultan Türbesi: (Bayezid Camii arkasında: 1512), Selim II. Türbesi: (7577: Ayasofya Camii bahçesinde), Sinan Paşa Türbesi: (7594, Çorlulu Ali Paşa Camii yanında), Siyavüş Paşa Türbesi: (7602: Eyüp’te), Sokullu Mehmed Paşa Türbesi: (7579: Eyüp Cami-i Kebir Caddesi’nde), Sümbül Efendi Türbesi: (XVII. yüzyıl), Şehzade. Mahmud Türbesi: (Şehzade ve Kadınlar Türbesi: Beşiktaş Yahya Efendi Mezarlığı’nda), Turhan Sultan Türbesi: (7682: Eminönü Yeni Camii arkasında), Vefa Türbesi: (7490: Vefa semtinde), Yahya Efendi Türbesi: (7577: Beşiktaş Yıldız Parkı yanında), Yavuz Selim Türbesi: (7523: Yavuz Selim Camii mihrap tarafındaki bahçede), Zeynep Kâmil Türbesi (7876: Karacaahmet yakınında).